نگاهی به آداب و رسوم هرمزگانی ها در ماه محرم

 صبح ساحل، اجتماعی _ واقعه عاشورا و شهادت امام حسین و هفتاد دو تن از یاران با وفایش حادثه ای تاثیرگذار و جریان ساز در تاریخ اسلام و ایران است.

همه ساله با فرا رسیدن ماه پیروزی خون بر شمشیر، محبان اهل بیت در جای جای کشورمان با نصب پارچه های سیاه، برافراشتن علم و کُتل، راه انداختن دسته های عزاداری و سینه زنی یاد امام و یاران وفادارش را گرامی می دارند.

ماه محرم در هرمزگان مانند دیگر جاهای ایران اجرا می شود و میراثی مشترک است. اما سننی در گوشه و کنار این استان یافت می شود که منحصر به این خطه است.

یکی از این سنت ها آیین علم گردانی است.

به گفته معاون اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان این آیین 350 سال قدمت دارد  که هر سال پیش از تاسوعا و عاشورای حسینی در شهرستان میناب برگزار می شود.

نوروزی می افزاید: در این  آیین قدیمی دو علم اصلی که نشانه علاقمندی به خاندان پیامبر گرامی است در شهر به حرکت در می آید و در  مسیر دسته های  عزاداری با در دست داشتن علم های منتسب به ائمه اطهار (ع) که از نقاط مختلف شهرستان آمده اند  به این کاروان  می پیوندند  وبه حرکت در می آیند .

علم عزاداران حسینی در هرمزگان از یک چوب و شاخهای درخت لور (انجیر معابد) ساخته شده که با پارچه های رنگی زینت داده شده است .

سهراب سعیدی در کتاب فرهنگ مردم میناب می نویسد: علم گردانی به دلیل مفهوم غنی و سرشار تاریخی یکی از کاملترین و بزرگترین مراسم های عزاداری استان در روز 5 محرم است.

این نویسنده می گوید: علم هایی بطول 6 متر توسط افرادی مومن در آب رودخانه شهر شستشو می شوند و پس از تزئین با خلخال های نقره ای و بندهای نخی تابیده شده بطرف حسینه حرکت می کنند.

سعیدی می افزاید: در بین علم ها علم حضرت مهدی (عج) پیشواز است.

حاج احمد یکی از اهالی قدیمی شهر میناب می گوید: از زمانی که یادم می آید مراسم علم پیغمبر در ماه محرم برگزار می شد و حتی از آن زمان تا حالا افرادی از کشورهای حاشیه خلیج فارس خود را به میناب می‌رسانند.

معاون اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می گوید:عزاداری سنتی دیگری که در هرمزگان رواج دارد آیین" چک چکو" است.

نوروزی می افزاید: این مراسم با دو قطعه سنگ اجرا می شود که عزاداران با دو قطعه سنگ یا چوبی که در دست دارند به دور علم یا نوحه خوان گرد می آیند و به جای زدن سینه سنگها یا چوبها را در دو دست بالا می برند و در بالای سر به هم می کوبند و بعد به شکلی هماهنگ گامی به جلو و گامی به عقب بر می دارند و نوحه می خوانند .

 وی ادامه می دهد:نام "چک چکو" از صدای بهم خوردن همین سنگ ها گرفته شده است.

دبير سابق انجمن تعزيه خواني استان هرمزگان در مورد آیین چک چکو می گوید: اين مراسم همراه با علم گرداني است. دسته سينه زني دايره وار علم حضرت عباس(جريده) را در ميان مي گيرند و همراه با دو تكه سنگ  و چرخش موزون نوحه می خوانند.

جریده سمبل عطش یا همان دست است که بالای علم نصب می شود واز جنس نقره است .

 عرب می افزاید: هر چند سنگ زني امروزه جنبه همگاني ندارد، اما گاهي در بعضي از حسینیه های  هرمزگان اجرا مي شود.

آیین دیگری که در هرمزگان برگزار می شود آیین "محرما"است.

یکی از ذاکرین امام حسین(ع) می گوید: محرما از شب اول تا شب سوم ماه محرم در حسینیه‌ها و تکایای میناب برگزار می‌شود.

کمالی می افزاید: در طول این سه شب عده‌ای از عاشقان اباعبدالله که بیشتر آنان را افراد مسن تشکیل می‌دهند، قبل از شروع منبرخوانی به دو گروه تقسیم می‌شوند و اشعاری را در توصیف ماه محرم و شهادت سیدالشهدا با نوایی غم انگیز و به صورت گروهی می‌خوانند.

یکی دیگر از رسوم پرسه علم است.

دبير سابق انجمن تعزيه خواني استان هرمزگان در گفتگو با روزنامه کیهان می افزاید: از روز دوم تا نهم محرممردم در  بعضي از منبرها (حسینیه ها)تابوت را با پارچه هاي رنگين نذري و آئينه و گاه شمشير تزئين مي كنند و همراه با علم در محله ها مي گردانند. حركت تابوت بسيار ديدني است. علاوه بر دسته سينه زني، نوازندگاني با سرنا و دهل تابوت را همراهي مي كنند. اين برنامه فقط در شهرستان ميناب اجرا مي شود.

عرب می افزاید: به این مراسم حجله گردانی هم می گویند که نمادی از حجله حضرت قاسم است در تمامي شهرهاي هرمزگان روز عاشورا با حركت دسته هاي سينه زني همراه با علم، تابوت یا همان حجله قاسم آغاز مي شود. در بندرعباس و ميناب روز عاشورا شكوه خاصي دارد. شبيه سازي اصلي ترين بخش اين مراسم است.

وی ادامه می دهد: مراسم حنابندان حضرت قاسم اگرچه گوشه اي از مجلس تعزيه حضرت قاسم است اما گاه حنابندان جداگانه و در مجلس روضه خواني شب نهم محرم اجرا مي شود. اشعار سوزناك كه به شكل همسرايي خوانده مي شود همراه با سيني هاي حنا، شيريني و شمع مراسم را بسيار حزن انگيز مي سازد.

سهراب سعیدی در کتاب فرهنگ مردم میناب می نویسد:روز 9 محرم مردم میناب تابوت می سازند و تا یک روز تابوت را به همراه آوازهای حزین محله به محله می گردانند .

وی ادامه می دهد: 4 نفر این تابوت را همراه با یک دست در حالت دویدن و راه رفتن حمل می کنند  در حالیکه با دست دیگر خود نیم خیز نشسته و بر می خیزند.

این نویسنده از رسم مردم میناب در روز عاشورا می نویسد: این روز نمایش شیر و کتل برگزار می شود  که قافله اسیران کربلا از  مرکز شهر عبور می کنند .چیزی که توجه همه را جلب می کند حضور شیر( شخصی در لباس شیر ) در این مراسم است که همواره برسر و صورت خود می زند وخاک برسر خود می ریزد.

  دبيرسابق انجمن تعزيه خواني استان هرمزگان يكي ديگر از سنت هاي خاص استان هرمزگان را دفن شهدا می داند و می گوید: در شب دوازدهم ماه محرم در ميناب گروهي كه خود را بني اسد مي نامند با بيل و كلنگ درحالي كه به سر و سينه مي زنند در حسینیه ها مي گردند و با خواندن روضه همراه با ناله و زاري مي گويند كه براي دفن شهدا آمده اند.

یک سنت دیگر در هرمزگان طبخ حلیم در خمره های گِلی (جُم) به سبکی خاص در هرمزگان است.

حاج مجتبی یکی از کسانی که در حسینه شهر فین حلیم می پزد می گوید: خمره های مخصوص پخت حلیم را از لشتغان که مرکز سفالگری هرمزگان از قدیم الایام بوده خریداری می کنیم و پس از اینکه بدنه بیرونی آن با موی بُز و گِل اندود شد در چاله هایی که قبلاً تعبیه شده گل می گیرند تا ثابت شود و تکان نخورد.

وی می افزاید: پختن حلیم از ساعات آغازین صبح روز 5 محرم شروع می شود و تا بعد ظهر ادامه دارد.

عبدالهادی معتمدی نویسنده کتاب رودان بهشت جنوب می گوید: در رودان مراسم چاووشی خوانی برگزار می شود تا مردم از وجود عزاداری در آن مسجد باخبر شوند.پس از جمع شدن مردم ذاکرین دایره وار کنار هم می نشینند و یک نفر شروع به خواندن کرده و دیگران جواب می دهند و سینه می زنند.

نویسنده کتاب از بندر جرون تا بندرعباس هم می گوید: کنار تعزیه خوانی و شبیه خوانی سینه زنی مردم هرمزگان جلوه خاصی دارد.

احمد سایبانی می افزاید: سینه زنها بطور دایره وار جمع می شوند و در حالیکه با دست چپ کمربند نفر سمت چپ خود را گرفته اند با آهنگ مخصوص اشعاری را که توسط یک نفر در میان دایره خوانده می شود را می خوانند و با دست راست بر سینه می زنند و پس  وپیش نهادن پاها شکل خاصی به سینه زنی می دهند.

وی ادامه می دهد : به این نوع سینه زنی "واحد" می گویند.

عزاداری ماه محرم فقط ویژه شیعیان استان هرمزگان نیست اهل سنت نیز در این عزاداری ها شریک هستند.

احمد سلامی در کتاب بستک در گذرگاه تاریخ می نویسد: اهل سنت در ماه محرم هیچ گونه جشن و شادی برگزار نمی کنند.

آداب و رسوم مردم بخش سندرک درماه محرم وصفر

 سندرک/ نوشادی/خبرنگار صبح ساحل:

درسراسر  روستاهای بخش سندرک هرساله قبل از فرا رسیدن ماه محرم جلساتی با حضور اهالی و هییت های مذهبی جهت برنامه ریزی مراسم عزاداری  و سوگواری  سید الشهدا ابا عبدالله الحسین(ع) برگزار می شود. یکی از رسم قدیمی در ایام محرم علم گردانی در روستاهای بخش سندرک است که درحال حاضر نسبت به گذشته کمرنگ تر شده است.

شیعیان ومحبان اهل بیت(ع) از اول این ماه رخت عزا به تن می کنند و سردرب مساجدوحسینه ها با پرچم های سیاه به نشانه عزاداری سید و سالار شهیدان و اصحاب باوفایش برافراشته می شود.درهریک از روستاها، حسینه وهییت های مذهبی جدگانه ای وجود دارد.

اهالی از اول محرم با ذبح  گوسفند و دادن  نذورات و پخش کردن آن دربین سوگواران وعزاداران به استقبال تاسوعاوعاشورای حسینی می روند. خوردن غذای نذری که تبرک  وشفا به حساب می آید برخی از مردم وجوانان حاضرند برای خوردن غذای نذری مسافتی راطی کنند.

روزهای اول تا هشتم محرم جوانان ونوجوانان درقالب هییتهای عزاداری و علم گردانی از روستایی به روستای دیگر می روند. هییت های عزاداری در روز پنجم ماه محرم هرساله درمرکز بخش سندرک گردهم می آیند وبه یادآن بزرگمرد وتاریخ ساز  نوجه سرایی و زنجیرزنی و سینه زنی می پردازند. عزاداران حسینی هرشب دهه اول محرم را به یاد یکی از اصحاب امام حسین(ع) عزاداری می کنند.

اوج این عشق ورزی در شب روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به یاد ونام ابوالفضل باوفا و حسین مظلوم بیشتر نمایان می شود و سوگواران حسینی درظهر عاشورا پیام امر به معروف مولای خویش را لیگ گفته ونسبت به برپایی نماز جماعت ظهر عاشورا اقدام می نمایند.

همچنین برپایی مراسم شام غریبان با خیمه های سوخته، بیرق های شکسته و نجوای عزاداران برعظمت  ومظلومیت خاندان اهل بیت(ع) در دل شب نیز جلوه ای دیگر از عزاداری مردم بخش سندرک درشامگاه عاشورا است که این مراسم نیز یاد ونام وپیام پرچمداران کربلا را در سینه ها ثبت وضبط کرده و  جوشش خون حسینی در دل زمان را ماندگار می سازد.