سرسال نوهرمز فروردین بر آسوده از رنج تن دل زکین

  صبح ساحل ، اجتماعی - بسیاری از رسم ها و آئین هایی که از گذشته به یادگار مانده و تابه امروز درسواحل خلیج فارس رواج دارد ، همگی ریشه درفرهنگ دریائی ایرانیان دارند.

ساکنین سواحل شمالی خلیج فارس به واسطه موقعیت جغرافیائی و مجاورت های فرهنگی ، از آداب و رسوم خاصی برخوردارند که نمونه های آن را در هیچ کجای ایران نمی توان یافت . یکی از مهمترین دلایل چنین خطت های فرهنگی متمایز ، موقعیت جغرافیائی منحصر بفرد خلیج فارس است . که آن را به یک چهار راه جهانی تبدیل کرده است . چهارراهی که از دورترین زمان ها تابحال وجود دارد.

آداب  و رسوم مردم کرانه های شمالی خلیج فارس پیوندی عمیق و رابطه ای صمیمی بازندگی روزمره مردم دارد و در واقع بازتاب زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم ، شیوه تولید وکار وشکل زیستن شان است.

در شکل گیری فرهنگ و سنت های دریانوردی مردمان کرانه های شمالی خلیج فارس دو پدیده مهم یکی تجارت دریائی و مهاجرت (جابجائی جمعیت ها ) از عناصر مهم در قوام تاریخ خلیج فارس محسوب می شوند.

*نوروز درخلیج فارس ، به طور کامل و دقیقی باشد با  شرایط و تغییرات اقلیمی و وزش بادها مطابقت دارد . به همین خاطر تمام ساکنان و مخصوصا دریانوردان خلیج فارس آن را از قدیم الایام به عنوان مبدا فعالیت های خویش لحاظ می کرده اند . این حد از دقت و هماهنگی فقط با به کاربردن تقویم شمسی امکان پذیر بوده است.

تداوم رسم و سنت به کارگیری نوروز به عنوان مبدایی برای محاسبات نجومی برای انجام سفرهای دریائی ، موجب به وجود آمدن نوع خاصی از نوروز موسوم به ((نوروز دریا)) درخلیج فارس شده است.

ایرانیان باستان روز دهم مرداد هرسال را که برابر است با اول ماه اوت میلادی به نام نوروز دریا می نامیدند . و آن را روز شروع دریانوردی قرار داده بودند . آنها این روز را که آغاز وزش بادها ی موسمی و آرامش آب هاست جشن می گرفتند و با گل و شاخه های سبز درختان و میوه های خاص گرمسیری به میانه دریا می رفتند و پس از شکر و سپاس به درگاه خداوند که دریا را برای آنها آفریده و رام و مسخر آنان ساخته ، گل و گیاه و میوه ها را به نذر فرشته ی آب و دریا به پیشگاه خداوند هدیه می کردند و به آب های بیکران دریای پارس که به اعتقاد ایرانیان شامل دریای سرخ ، دریای فارس ، دریای مکران ، دریای هند و دریای چین می شد می ریختند و به شادی می پر داختند و پس از یک روز شادمانی به بنادر و جزایر محل سکونت خود باز می گشتند و از فردای آن روز با امید به عنایت پروردگارشان سفرهای دور و دراز خود را آغاز می کردند.

*روزی برای جشن زمان است . روز آرامش دریا وزمانی که در آن صید وتجارت را باید آغاز کرد. دراوستا از این روزبا نام ((مرتات )) یاد شده است.

روایات ایرانی به نحوی مشخص آغاز جشن نوروزرا از جم شید پادشاه پیشدادی می دانند . و گفته می شود شهر ((جم)) درنزدیکی سیراف از یادگاری های جم شید است . نوروزی که جم شید بنانهاد اول برج حمل یعنی فروردین بود ، در خلیج فارس که اولین دریانوردان جهان متعلق به این سرزمین هستند سفرهای گسترده  و طولانی خود را با کمک از نجوم و تقویم به سرانجام می رسانده اند.

دریانوردان ایرانی از ثروت حاصل از تجارت خود که شامل جواهرات موردارید ، مواد خوشبو و دیگر کالاهای گران بها بود براساس سنت خود در هنگام نوروز مردم به فرمانروایان هدایائی می دادند . طمع دریافت هدید فرمانروایان عرب را به تداوم برپائی چنین جشنی برمی انگیخت . چنانکه ناخدا شهریار را مهرمزی نوشته است   : در هنگام جشن مردم زرتشتی به حاکم عمان هدیه می داده اند.

چنین شرایطی موجب شد تا حدود زیادی نوروز درنواحی خلیج فارس  امکان بیشتری برای تداوم بیاید . براساس منابع تاریخی ، روزشمار ماههای سال در قرون نخستین اسلامی درنواحی خلیج فارس براساس تقویم شمسی بوده و ماهها به همان نام های ((مزد سینا )) نامیده می شده است . ضرورت اخذ مالیات براساس تقویم خراج که همان تقویم شمسی بود نیز دولت خلفا را به حفظ نوروز ترغیب می ساخت ، چنان که به محاسبه کبیسه سال و تنظیم تاریخ نوروز پرداختند .از جمله مهم ترین این تنظیمات اقداماتی بود که به وسیله حکیم عمر خیام و فضل بن حاتم نی ریزی صورت گرفت . با همه این احوال به دلیل کاربرد دقیق نوروز در دریانوردی و تجارت خلیج فارس ، درطول قرون به دقت محاسبه و اجرا می شد.همچنین احتمال دارد زرتشتیان نواحی کرمان و یزد و فارس که با تجار سواحل خلیج فارس مراودات مالی داشته اند . بدین امر در قرون اولیه اسلامی مبادرت می ورزیده اند .به عبارتی ابتدا به دلیل الزمات جغرافیائی و فنی دریانوردی و با توجه به اینکه این سنت ریشه درفرهنگ ایرانی داشت به کدام سنت برپایی نوروز درسواحل خلیج فارس کمک شایانی رساند.

عمومیت وگسترش آن نیز موجب شد تا محقق دانشمند و کارگزار باهوش که خود نیز ازمردمان ساحلی خلیج فارس بود درکتاب ارزشمند خود ((سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس)) گزارش داده که : نوروزدریا که ناخدایان به حساب آن مسافرت کنند ، همان نوروز قدیم و نوروز عامه است بدایت آن اول فروردین ماه قدیم است و مطابق برج اسد . به موجب تجارت ناخدایان دراین ایام تغییرات ذیل درهوا پیدا شود :

شصت  روز بعد از نوروز طوفان ((لکیذب )) خواهد بود

هشتاد روز بعد از نوروز ستاره سماک طالع وطوفان ((لحمیر)) شود

روز نودم طوفان ((لحمیر)) صاف خواهد شد

گزارش سدید السلطنه مفصل ترین گزارش درباره نوروز دریاست که ازگذشته ثبت شده است.

*ساحل نشینان خلیج فارس در روز نوروز صیاد مراسم سنتی ((شوش)) را اجراء می کنند . که با نمایش موسیقیائی رزیف توام است.

که آداب آن به این صورت است که : چند دهل نواز دروسط می ایستند در دو ردیف روبروی هم گروه هم آوایان و هم سرایان . همه با جامه ی سفید ، دست در دست هم کنار یکدیگر آوازی شاد زمزمه می کنند .یک گروه با شعر سوالی می پرسند و گروه مقابل نیز با کلماتی سوزون پاسخ آنها را می دهد . که بد زبانهای فارسی یا گویش بندری و یا سواحیلی و عربی بیان می شود . مضمون بیشتر این اشعار داستانهای تلخ وشیرینی است که یک لنج دریانوردی ازابتدا تا انتهای سفر با آن مواجهه بوده است.

که در سه شکل مجزا به نامهای ((ازوا)) ((حربی )) و ((لیوا)) اجراء می شود.

(که در همین صفحه لیوا را بصورت جامع معرفی می کنیم.)***

عقاید وآداب و رسوم ساحل نشینان خلیج فارس درطی روزگاران دستخوش دگرگونی شده است . اما درعین حال ماهیت خود را از دست نداده اند . حتی درپاره ای از رسوم شکل اصلی مراسم نیز حفظ شده است.

در شکل گیری و تغییر و تداوم این آئین ها عوامل مختلفی تاثیر داشتند و دارند . بعضی از آنها درچارچوب عقاید رایجی است که درمیان مردم مناطق دیگر و جهان هم به چشم می خورد . وخلیج فارس که درطول تاریخ محل تلاقی فر هنگ ها وباورهای ملل مختلفی بوده است که گاه از طریق دریا به ساحل می رسیده ویا برعکس از بنادر وسواحل به نقاط دور دست منتقل می شد.

اما پاره ای از مهم ترین آداب و رسوم مردمان خلیج فارس ریشه در آداب و رسوم نیاکان آریایی شان در دوران باستان حکایت دارد.

منابع 

*سدید السلطنه بندرعباس ، محمد علی خان . سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس . جهان معاصر 1371 حسین نوربخش - بندر کنگ شهر دریانوردان و کشتی سازان - بی نا - 1359