سمبل زنان با قدمت دو هزار ساله در جنوب ایران

صبح ساحل ، اجتماعی - هرمزگان با مردمانی از قوم عرب زبان و بلوچ دارای پوشش محلی خاص و منحصربه‌فرد بوده که برقع یا برکه یکی از پوشش های جذاب و عجیب زنان این منطقه بشمار می رود.

استان هرمزگان در جنوب ایران با آئین و فرهنگی خاص و آداب و رسوم های کاملا متضفاوت از سایر بلاد ایران اسلامی است، این منطقه از حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد، مرکز تجارت و یکی از مکان‌های مهم برای رفت‌وآمد تجار بوده است به همین دلیل این منطقه از دیرباز میزبان اقوام  و فرهنگ های متفاوت از جمله‌ آفریقایی، عرب، هند و فارس بوده است.

اکثر مردم محلی لباس‌های متفاوتی با دیگر استان‌های ایران به تن دارند،زن‌ها به‌جای چادرهای سیاه، لباس‌های رنگارنگ می‌پوشند و مردها لباس‌های عربی به تن می‌کنند،در میان لباس‌های خاص و منحصربه‌فرد زنان بندری، نقاب‌هایی که بر صورت دارند از همه عجیب‌تر است، نقاب‌های متعدد زنان بندری، هم شیعه و هم سنی، احتمالاً قابل‌توجه‌ترین بخش پوشش زنان هرمزگانی است.

برقع یک پوشش جالب و دیدنی است که سمبل حجاب و نجابت زنان حاشیه شمالی خلیج فارس بوده که به منظور حجاب زنان استفاده می‌شده که امروزه تغییر شکل داده و علاوه بر جنبه حجاب خود، به عنوان زینت چهره بانوان این مناطق در آمده است.

زنان بندری قرن هاست که بر صورتشان نقاب(برقعه) می بندند، هر چند ریشه‌ های فرهنگی ِاین آداب و رسوم مشخص نیست، اما برخی می‌گویند به دوران حکومت پرتغالی‌ها برمی‌گردد، نقاب یک نوع پوشش و حجاب برای زنان بوده که سعی داشتند با این نقاب‌ها از چشم برده‌دارانی که به دنبال دختران زیبارو بودند، دور بمانند.

می‌گویند در زمان‌های دور همسر یکی از حاکمان هرمزگان عیبی در چهره خود داشت که برای پوشاندن آن پوشش مخصوصی را به خیاط خود سفارش داد و پس از آن، این حجاب چهره در میان سایر زنان نیز به اختیار یا اجبار رواج یافت.

این داستان یکی از چندین روایتی است که درباره فلسفه و خاستگاه رواج این پوشش در منطقه هرمزگان بر سر زبان‌ها است،در کنار این گونه افسانه پردازی‌ها نمی‌توان از شرایط آب و هوایی و اقلیمی این سامان نیز که آفتاب کند و گرمای شدید است، در علت جویی انتخاب این چهره پوش غفلت کرد.

این نقاب‌ها علاوه بر اینکه بخشی از فرهنگ و دین مردم این منطقه‌اند، از چشم و پوست زنان در برابر آفتاب سوزان و داغ خلیج محافظت می‌کنند، نقاب‌هایی مشابه در مناطق عمان، کویت و دیگر بخش‌های شبه‌جزیره عربستان نیز در طرح‌های متنوع و بی‌شمار وجود دارند.

در این استان انواع متنوعی از نقاب‌ها را می‌توان بر صورت زنان هرمزگانی دید. برخی از آن‌ها تقریباً تمام‌ صورت را می‌پوشانند، برخی از جنس چرم و پارچه‌های ضخیم‌اند. تمام آن‌ها بخشی از پیشانی و بینی را می‌پوشانند و برخی نیز کوچک‌ترند و مناطق اطراف چشم را پوشش نمی‌دهند از نکات بارز این فرهنگ این بوده که افراد محلی می‌توانند از روی لباس و نقاب‌های زنان، روستایی که در آن زندگی می‌کنند را تشخیص دهند.

در میناب خانمهای جوان متأهل و تازه عروسان از برقع هایی به رنگ قرمز استفاده میکنند. برقع  های زنان متأهل مسنتر و صاحب فرزند به رنگ نارنجی است و خانم های سالخورده و زنان بیوه از برقع های مشکی استفاده میکنند.

به نظر میرسد منشأ اصلی برقع، یونان بوده و از آنجا به اسپانیا و سپس به سرزمین بربرها و کرانه های عربستان، عمان و دریای پارس انتقال یافته است. برخی نیز بر این باورند که پرتغالی ها برقع پوشی را در کرانه های دریای پارس رواج داده اند، برقع بندری، برقع بلوچی، برقع قشمی و برقع محلی از انواع مختلف برقع در هرمزگان محسوب می شود.

برقع در ایران تا دوره قاجار استفاده می‌شد و بعد از این دوره به علت سیاست کشف حجاب رضاشاه٬دیگر از برقع استفاده نشد. بعد از خلع رضاشاه فقط مردم استان هرمزگان از برقع استفاده می‌کنند که در بندرعباس و توابع ان بُرکه (Borke) و در مناطقی از بندر لنگه بَتوُله(Batoole)می‌گویند.و همچنین مناطقی از استان سیستان و بلوچستان نیز استفاده می کنند و به آن برکه می گویند.

لباس‌های استان‌های جنوبی به عنوان نشان و نمادی از جنوب شناخته می‌شوند و شاید به جرات بتوان گفت هرمزگان یکی از مناطقی است که پوشش به نوعی خاص از تن‌پوش خلاصه نمی‌شود و از تن‌پوش، حجاب و روسری گرفته تا زیورآلات را دربرمی‌گیرد.

با توجه به اینکه هرمزگان، جمعیت‌های عرب زبان و بلوچ را درونش جای داده اما لباس محلی آن خاص و منحصربه‌فرد و گویای زبان فرهنگ و آداب و سنن خاص این منطقه است که در دل خود تاریخ و داستان‌های ناگفته بسیاری دارد.

تن‌پوش زنان و مردان هرمزگان هنری است که از دیرباز در این منطقه با گذشت زمان دست‌خوش تغییر و تحول نشده و این هنر همچنان نشانگر و زبان گویای فرهنگ این منطقه است و البته زیبایی منحصر به فردش دلیلی است که همچنان این لباس در حال استفاده است و هیچ‌گاه کهنه نخواهد شد.

معاون صنایع دستی هرمزگان نیز در خصوص برقع در میان زنان هرمزگانی در عصر حاضر گفت: بانوان شرق هرمزگان و شهرستان قشم هنوز از برقع استفاده می‌کنند که بیشترین استقبال زنان بندرعباس از برقع قشمی است که حالت زینتی داشته و صورت را به طور کامل نمی‌پوشاند.

سهراب بناوند به نقش حمایتی صنایع دستی استان در تولید این پوشش چهره اشاره و عنوان کرد: به منظور حمایت از افرادی که قصد تولید این حجاب سنتی چهره زنان هرمزگان را دارند امتیازاتی مانند استفاده از تسهیلات خود اشتغالی، بیمه هنرمندان و شرکت در نمایشگاه‌های استانی، ملی و بین المللی در اختیار آنان قرار خواهد گرفت.

برای ساختن برقع از پارچه آهارداری بنام شیله ( شیله برکه ) استفاده می‌کنند که آغشته به نیل یا مواد رنگی دیگر می‌باشد، ولی در ساختن برقع‌های سرخ که در شرق هرمزگان مرسوم است از پارچه کتانی و سوزن دوزی استفاده می‌شود.

در قسمت بینی ( دماغ برکه ) از شاخه درخت خرما ( مهر) که سبک است استفاده می‌شود همچنین برای قسمتی که برقع به بند برقع وصل می‌گردد از مهره استفاده می‌شود. البته کسانی که وضعیت مالی بهتری دارند از حلقه برکه که معمولا از طلا است استفاده می‌کنند ( حلقه برکه، برکه را به بند برکه وصل می‌کند).

برقع در جنوب به عنوان حجاب استفاده می‌شده و در گذشته حتی در جوامع شهری وقتی دختری به سن ۱۲ یا ۱۴ سالگی می‌رسید برکه می‌بست زیرا معتقد بودند که دختر به سن بلوغ پا نهاده ( زن شده ) و باید صورت خود را از مردان غریبه بپوشاند.امروزه برقع تغییر شکل داده و در بعضی شهرها علاوه بر جنبه حجاب خود، به صورت زینت و سنت بومی باقی مانده است.

به طور مثال در جزیره قشم از برقع باریکه باقی مانده که فقط بخش کوچکی از اطراف صورت و بالای لب می‌پوشاند و گونه‌ها کاملا نمایان هستند/میناب جنوب