«سَحرو» و «گم گم سحری» آیین ویژه هرمزگانی ها در رمضان

صبح ساحل ، اجتماعی -  «سَحرو» و «گم گم» یا دُم دُم سحری» از جمله آیین های دیرینه مردم هرمزگان در ماه مبارک رمضان است که در زمان های گذشته مردم با نزدیک شدن به این ماه مبارک برای بیدار شدن در هنگام سحر از آن استفاده می کردند.

 از گذشته های دور در استان هرمزگان بویژه در شهرستان جاسک عده‌ای با گفتن «سَحرو سحر شد» درب خانه‌ ها را به صدا در می ‌آورند و صاحب خانه را برای خوردن سحری بیدار می کردند.

هم اکنون نیز این آیین در برخی از محله های شهرستان جاسک اجرا می شود.

دُم دُم سحری یا گم گم سحری در گویش محلی هرمزگان به صدای طبل و دُهل گفته می‌ شود که در سحرهای ماه رمضان یک یا 2 نفر در کوچه ها و محله ها برای بیدار کردن مردم به صدا در می آورند و اعلام می کردند که زمان سحر رسیده است.

در پایان ماه رمضان نیز این افراد برای گرفتن عیدی خود دوباره با نواختن دهل به در منزل‌ ها رفته و مردم برای قدردانی، به آن ها هدیه و عیدی می‌ دادند. این آیین در بوشهر نیز مرسوم است.

عده‌ای هم با مناجات خوانی بر سر بام خانه ها یا مسجدها با صدای بلند، یک ساعت قبل از اذان صبح مردم محله را بیدار می کردند و قبل از رسیدن اذان هم با مناجات به آن ها اطلاع می دادند که لحظه اذان نزدیک است.

مردم هرمزگان سال هاست ماه مبارک رمضان را به سبک و شیوه خود اجرا می کنند که برخی از این آیین ها خاص همین منطقه بوده و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.

این مراسم بیشتر در بندرعباس و در محله های سید کامل، پشت شهر، محله فینی ها و حسین آباد اجرا می شود و باید گفت این آیین ‌ها جزو میراث معنوی و ناملموس هرمزگان است.

در گذشته «بانگ خروس» نیز یکی از معتبرترین موارد در هرمزگان بود که افراد را سحرگاهان برای سحری خوردن بیدار می کرد. 

**لَب گشودن

لب گشودن از دیگر آیین های ماه مبارک رمضان در هرمزگان است که مردم با شنیدن صدای اذان مغرب و پس از اقامه نماز، روزه خود را با مقداری آب و نمک، شیر داغ، خرما، چای و ... باز می کنند که به این آیین لب گشودن روزه می گویند.

هرچند تاکید شده است که روزه داران افطاری خود را با آب جوش و نمک باز کنند اما عطشی که در طول روز داشتند آن ها را به سمت خوردن آب خنک، هندوانه، میوه های آبدار و دسرهای شیرین و خنک از جمله فرنی، شله زرد و شیر برنج می کشاند تا این عطش به نوعی برطرف شود. البته هنوز بیشتر مردم هم چون گذشته و بنابر تاکید پزشکان عادت دارند به طور معمول افطاری خود را با آب جوش و نمک، چای کم رنگ، شیر و خرما باز کنند. 

پخت شیرینی ها و نان های محلی از جمله نان ریخته همراه با سوراغ و مهیاوه و تخم مرغ، نان کلوچه ای با زعفران، رنگینه، حلیم، آش و حریصه با ماهی در ماه رمضان از دیگر غذاهایی است که در موقع افطار بین خانواده ها و زنان روستایی در هرمزگان رواج دارد. بعضی از مردم سعی دارند قبل از افطاری نماز مغرب و عشا را به صورت جماعت یا انفرادی به جای آورند که دچار سنگینی معده نشوند و بعضی دیگر نیز بعد از صرف افطاری نمازشان را می خوانند و پس از حدود 2 ساعت شام میل می کنند که دچارتهوع و یا نفخ شکم نشوند.

**نماز تروایح

این نماز مخصوص اهل سنت است که اهل سنت هرمزگان نیز بویژه جزیره قشم از اول تا آخر ماه رمضان هر شب بعد از نماز عشاء نماز تراویح به جای می آورند. 

تعداد رکعت های این نماز ثابت نیست و رکعت های آن فرد است و برخی 11 رکعت، برخی 23 رکعت و برخی نیز بیشتر یا کمتر، آن را اقامه می کنند و بعضی افراد در منزل آن را اقامه می کنند.

در این نماز پس از هر 2 رکعت، سلام داده می ‌شود و پس از هر چهار رکعت، استراحت (ترویحه) انجام می‌ شود و از این ‌رو آن را نماز تراویح می‌نامند. ترویحه، وقفه کوتاهی است که از آن برای خواندن دعا یا ذکرها استفاده می ‌شود.

**تعزیه خوانی

در شهرستان میناب به ویژه روستای کریان در 19، 20 و 21 رمضان مراسم تعزیه خوانی برپا می شود.

این تعزیه مربوط به چگونگی به شهادت رسیدن حضرت علی (ع) توسط ابن ملجم مرادی و گروه خوارج است.

برای شروع تعزیه و تجمع افراد، نوازندگان محلی موسیقی عزا بوسیله دهل و ساز می نوازند.تابوت ها که تعداد آن ها 10 عدد است را قبل از مراسم تعزیه آماده و به مراسم می آورند.

2عدد تابوت به نام حضرت علی(ع)، تابوت حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع)، امام رضا(ع) و شاه عبدالکریم و میرعمر است. با تجمع افراد و حضور تابوت ها و علم ها، مراسم تعزیه خوانی آغاز می شود.

در شهرستان میناب، یک شب قبل از شهادت امام علی (ع)، خانواده هایی که نذر دارند، خمیر آماده کرده و نان می پزند. افراد مریض از این نان می خورند و در صورت شفا یافتن، سال آینده وسایل انجام این مراسم را تدارک می بینند.

** مراسم قرقیعان یا گِرگشو (گره گشا)

این مراسم نیز قدمتی بیش از 100 سال دارد که در تمامی روستاهای عرب زبان شهرستان پارسیان در شب نیمه رمضان (همزمان با شب ولادت امام حسن(ع) ) یا در بعضی روستاهای جنوب عصر روز چهاردهم برگزار می شود.

در این هنگام افراد با پوشش لباس های سنتی و بومی خود، در طرح ها و اشکال گوناگون و رنگ های متنوع و چشم نواز با کیسه هایی که از قبل تهیه کرده اند، در گروه های مختلف با خواندن شعر به درب تمام منازل روستا رفته و از آنان هدایا و تنقلات گوناگون دریافت می کنند. در این شب که شب میلاد امام حسن مجتبی (ع) است، شور و شادی خاصی بین مردم روستا ایجاد شده به طوری که در بسیاری از منازل سبب برپایی نمایشگاهی از صنایع دستی یا آثار گذشتگان گردیده و تمام فامیل و اقوام را در یک جمع صمیمی به گردهم می آورد. در پایان این مراسم که بین 3 تا 5 ساعت به طول می انجامد. بچه ها با کیسه های پر از خوراکی به منازلشان برمی گردند. این آئین همچنان در شهرستان پارسیان ادامه دارد.

این مراسم در نیمه شعبان نیز در برخی از مناطق هرمزگان برگزار می شود که به آن در جاهای مختلف استان آدرگیزگردانی، آربیزگردانی، هاردگیز گردانی و غیره می گویند. 

**عید مردگانی یا ختم اموات

مردم استان هرمزگان بویژه شهرستان میناب از بیست و یکم تا پایان ماه مبارک رمضان به یاد درگذشتگان و اموات خود مراسم ختم و یادبود همراه با قرآن خوانی و افطار می گیرند و از نزدیکان به این مراسم دعوت می شوند.

این آیین سابقه دیرینه در نزد هرمزگانی ها دارد و معتقدند که درگذشتگان آن ها در ماه رمضان چشم انتظار هستند.

در این آیین، خانواده ها یک یا چند قاری معروف به «ملای محلی» را عصر به منزل خود دعوت می کنند و هر یک از قاریان یک جزء قرآن را به نیت ثواب برای روح اموات دعوت کننده تلاوت می کنند.خاستگاه این رسم قرآنی که در سال 2 بار در ماه های رمضان و ذی الحجه برگزار می شود، نوعی گرامیداشت یاد و خاطره در گذشتگان است و روح آن ها با این انجام این کارها شاد می شود.

** دعای 100بند

دعای جوشن کبیر به دعای 100 بند معروف است که در شب های قدر قرائت می شود. در این شب ها مردم هرمزگان نخی را همراه دارند که با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر یک گره به آن می زنند. برخی معتقدند که اگر این نخ 100بند را همراه داشته باشند یا در خانه خود نگهداری کنند، مشکلات آنان آسان می شود.

دعای جوشن کبیر یا 100بند که آخر هر بند جمله «سبحانک یا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار یا رب» تکرار می شود.مراسم شب های قدر نیز با شکوه و عظمت خاصی در مسجدها، تکایا و امامزاده های استان هرمزگان برگزار می شود و دعاهای وارده در این شب از جمله دعای معروف جوشن کبیر، دعای افتتاح، خواندن 100 رکعت نمازهای مستحبی و تلاوت سوره های عنکبوت، دخان و روم و آیین های قرآن بر سرگذاشتن تا پاسی از شب ادامه دارد. 

** آیین های عَلَم شمشیری

این آیین نیز از دیگر آیین های مشهوری است که در ایام رمضان در جزیره قشم برگزار می شود و گروهی از مردم قشم و شهرها و روستاهای همجوار به مناسبت فرا رسیدن شب های قدر از 17 تا 21 رمضان با طی مسافتی از مسجد علی ابن ابی طالب (ع) این شهر تا روستای حمیری جزیره قشم و حمل علم منسوب به امام اول شیعیان در آیین کهن علم شمشیری شرکت می کنند. علم شمشیری که آیینی 900 ساله و به یادگار مانده از ساکنان موسوم به حیدر آبادی جزیره قشم است، هر سال با حضور شیعیان جزیره برگزار می شود که در طول آن مومنان، علم را با پای پیاده حمل می کنند و بعد از ظهر در میان استقبال زنان و مردان به مکان اصلی اش باز می گردانند. 

**سَر روزه

سر روزه همان زکات فطره است که عصر آخرین روز ماه مبارک رمضان و قبل از اذان مغرب و عشاء، مردم هرمزگان سر روزه را جدا کرده و در گوشه ای از خانه می گذارند که پس از نماز عید به افراد نیازمندی که خود می شناسند و در بیشتر موارد از بستگان است، پرداخت شود.روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نیز حال و هوای دیگری دارد و مردم سعی می کنند در دهه آخر ماه مبارک حتی آن هایی که از بیماری رنج می برند از این ماه با گرفتن روزه، دادن صدقه، خواندن قرآن و یا هرکار خیری خود را سهیم کنند و خود را برای استقبال از عید فطر آماده می کنند.در روز عید بعد از اقامه نماز به زیارت اهل قبور رفته و به یاد درگذشتگان خود قرآن و فاتحه می خوانند.

مردم هرمزگان ماه رمضان را ماه برکت می ‌نامند و معتقدند منشا هر نوع درآمد و افزایش رزق و روزی یکسال در ماه رمضان رقم می خورد.استان هرمزگان که تقریبا همه اقوام ایرانی از کرد، لر و آذری و هموطنان کرمانی، شمالی، بوشهری و خوزستانی با گویش های مختلف را در خود جای داده و به نمایشگاهی از آیین های رمضانی ایران تبدیل شده است.این تنوع قومی و فرهنگی و مذهبی سبب شده جای جای استان هرمزگان در ایام و مناسبت های مختلف همچون رمضان، محرم و عیدها زیباتر از سایر نقاط کشور باشد و در ماه رمضان نیز افزون بر پخت غذاها و پیش غذاهای محلی مردم بومی استان، هنگام عبور از هر محله ای در زمان افطار بوی غذاها و شیرینی های بومی و محلی اقوام مختلف از رشته خوشکار گیلان گرفته تا رنگینک جنوب، به مشام می رسد. /ایرنا