طعم تلخ فقر در جوار بوی خوش نفت

صبح ساحل ، اجتماعی - شهناز حاجی قاسمی: قرار بود شانگهای ایران شود اما تبدیل به فقیرترین استان ثروتمند ایران شد. این را آمارها و تحقیقات مختلف صورت گرفته در کشور می‌گویند.

اخیراً مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی استان هرمزگان را در جایگاه پنجم فقر مطلق کشور در سال 95 قرار داده است. مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری نیز در گزارش سال 96 خود، هرمزگان را فقیرترین استان کشور پس از سیستان و بلوچستان معرفی کرده است. در همه تحقیقات صورت گرفته سال‌های اخیر هرمزگان جزء فقیرترین استان‌های کشور است.

این در حالی است که مسئولان استان از بیان آمار و وضعیت فقر هرمزگان در حوزه‌های مختلف واهمه دارند یا به قول یکی از مدیران استان نتایج تحقیقات مورد تأیید آن‌ها نیست!در همه جای دنیا وجود غول‌های بزرگ صنعتی از فولاد و نفت و پتروشیمی تا گمرک و بنادر نعمتی برای مردم آن شهر است در هرمزگان اما داستان متفاوت است. هرمزگانی استانی است سرشار از ثروت اما غرق در فقر و محرومیت! وجود صنایع بزرگ در استان نه‌تنها کمکی به توسعه و آبادانی استان نکرد بلکه باعث ایجاد حس تبعیض و بی‌عدالتی در مردم شده است. چراکه برخی مدیران تحمیلی این غول‌های صنعتی ناجوانمردانه مردم این دیار را از خوان نعمت محروم کردند.

بیکاری گسترده جوانان در عین وجود صنایع عظیم در استان، فقر و محرومیت، کمبود مراکز آموزشی، بهداشتی و درمانی، فرهنگی، ورزشی و تفریحی به معضلاتی بزرگ در استان تبدیل‌شده است. بعد از قریب به 40 سال از انقلاب اسلامی هنوز در هرمزگان مدارس و خانه‌های کپری وجود دارد. هرمزگان ازلحاظ شاخص توسعه بهداشتی و  توسعه راه روستایی در جایگاه مناسبی قرار ندارد. صنایع، بنادر و غیره از راه‌های ارتباطی استان استفاده می‌کنند اما سهمی از درامد خود را برای توسعه و رفع چهره محرومیت از استان پرداخت نمی‌کنند. 

در شرایطی که مردم این استان در بیکاری به سر می‌برند غول‌های بزرگ صنعتی و سایر سازمان‌های پردرآمد استان به بهانه نبود نیروی کار متخصص از استخدام بومیان سرباز می‌زنند. بومیانی که بی‌مهری مدیران غیربومی و بی‌عدالتی آنان را وادار می‌کند تا پی مهاجرت به کشورهای همسایه را به تن بمالند. 

بومیان هرمزگان در کشورهای همسایه به مدارج بالای علمی و شغلی دست پیدا می‌کنند اما در استان خود با مدیرانی روبرو می‌شوند که با بی‌سواد نامیدن آنان و سنگ‌اندازی مانع استخدام بومیان می‌شوند.

رضا امیدی ‌عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 95 جایگاه هرمزگان در میل مهاجرت به خارج از کشور را سوم عنوان کرد و گفت: هرمزگان به لحاظ سرمایه انسانی در کشور رتبه 26، رضایت از زندگی رتبه 30، به لحاظ افتخار به ایرانی بودن استان 27 کشور، امید به آینده رتبه 27 کشور، رضایت از وضعیت عدالت در کشور و بهبودش استان 30 کشور و اعتمادی که مردم به دستگاه‌های اجرایی دارند بین 28 تا 30 است.

این داستان تلخ استانی است که ازجمله وعده‌های انتخاباتی یکی از کاندیداهای وقت ریاست جمهوری در خرداد 92 تبدیل‌شدن استان هرمزگان به «چیزی شبیه منطقه آزاد و بهتر از شانگهای» بود اما آنچه امروز بر سر هرمزگان آمده است بحران فقر، اعتیاد و حاشیه‌نشینی است.

فقر چندبعدی در هرمزگان

وضعیت فقر هرمزگان در طول زمان روند افزایشی داشته است. این استان تنها درگیر فقر درآمدی نیست بلکه فقر چندبعدی دامن هرمزگان را گرفته است. برخی استان‌های کشور ازلحاظ درآمدی فقیرند اما ازلحاظ فقر چندبعدی فقیر محسوب نمی‌شوند. 

فقر درآمدی می‌تواند زاده مشکلات اقتصادی باشد اما فقر چندبعدی خبر از زخمی عمیق می‌دهد. اگرچه بیشتر تحقیقات صورت گرفته آمارهای فقر مطلق و نسبی را منتشر می‌کنند اما در سال‌های اخیر شاخص دیگری از فقر یعنی فقر چندبعدی موردتوجه محققان داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. 

معیار اندازه‌گیری فقر مطلق و نسبی، درامد و هزینه خانوار است اما در فقر چندبعدی سه بعد آموزش، بهداشت و سلامت و استاندارهای زندگی موردتوجه قرار می‌گیرد. در بهداشت، تغذیه و مرگ‌ومیر کودکان اندازه‌گیری می‌شود.

 در آموزش، سال‌های تحصیل و زمان ترک تحصیل و مسائلی ازاین‌دست اندازه گرفته می‌شود. در استاندارد زندگی هم دسترسی خانوار به مسکن، سیستم فاضلاب، سوختی که برای پخت‌وپز استفاده می‌کند، دفع زباله، دسترسی به آب، برق و... در نظر گرفته می‌شود.

محاسبه فقر چندبعدی بسیار حائز اهمیت است چراکه می‌تواند اولویت‌های هر استان برای رفع فقر را مشخص کند. بر اساس معیار فقر چندبعدی ممکن است اولویت رفع فقر در یک استان رفع فقر بهداشتی و درمانی و در استانی دیگر رفع فقر آموزش یا استاندارهای زندگی باشد.

طبق اظهارات مسئولان آموزش‌وپرورش استان آمار دانش آموزان ترک تحصیل‌کرده به دلیل فقر مالی و مشکلات اقتصادی خانواده‌هایشان رو به افزایش است بطوریکه بسیاری از کودکان به دست‌فروشی روی آورده‌اند و بر جمعیت کودکان کار استان افزوده ‌شده است. 

قطعاً استان هرمزگان با همه انواع فقر دست‌وپنجه نرم می‌کند اما این‌که در حال حاضر هرمزگان از کدام لحاظ فقیرتر است، دقیقا مشخص نیست. باوجودآنکه هرمزگان نقش مؤثری در درآمدزایی کشور دارد و تولید سرانه هرمزگان بیش از بسیاری استان‌های کشور است اما بر اساس میزان و شدت فقر چندبعدی در وضع بسیار نامطلوبی قرار دارد. شاهد این ادعا نتایج تحقیقات علمی و اظهارات مسئولان استانی و کشوری در سال‌های مختلف است.

وزیر بهداشت در جریان سفر بهمن سال 96 به هرمزگان گفت: زیرساخت‌های بخش بهداشت و درمان در سطح کشور متناسب با استانداردهای ملی نیست و این زیرساخت‌ها در استان هرمزگان از میانگین کشوری نیز پایین‌تر است.تحقیقات علمی نیز از پایین بودن شاخص‌های توسعه بهداشتی در هرمزگان می‌گویند.

علت آمار رو به افرایش فقر در هرمزگان

آسیب‌های اجتماعی و امنیتی فقر برای همه روشن است. فقر گسترده و افزایشی در هرمزگان باعث روی آوردن مردم به مشاغل کاذبی چون قاچاق و سایر مشاغل زیرزمینی شده است. بطوریکه برخورد قهری با مسائلی چون قاچاق نگرانی‌هایی را از بابت مشکلات امنیتی ایجاد کرده است. 

مسئولان اما بجای ریشه‌یابی فقر و حل معضل بیکاری با برخورد قهری مشکلات بیشتری را در استان ایجاد کرده‌اند. علاوه بر فقر و تبعات آن، اعتیاد و حاشیه‌نشینی از دیگر بحران‌هایی هستند که وضعیت نگران‌کننده‌ای را به وجود آورده است.

نگاهی به آمارها و گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد جمعیت حاشیه‌نشین در هرمزگان رو به افزایش بوده است.

کارشناسان یکی از دلایل افزایش فقر و حاشیه‌نشینی در هرمزگان را سرازیر شدن جمعیت بیکار و فقیر سایر استان‌ها به هرمزگان می‌دانند که بر دیگر بحران‌های اجتماعی استان دامن میزند.

بالا بودن آمار فقر در هرمزگان باعث شده است علی‌رغم تلاش نهادهای حمایتی و خیریه در استان همچنان بر جمعیت فقرا افزوده شود.اما به‌راستی چرا باوجود این همه صنایع عظیم و بنگاه‌های اقتصادی پردرآمد، هرمزگان باید دچار چنین بحران‌هایی باشد؟ یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که هرمزگان با آن روبرو بوده و هست مدیران غیربومی هستند که با باندبازی و رانت‌خواری به مردم استان تحمیل می‌شوند و حتی حاضر نیستند جامعه بومی را در کنار خود بپذیرند و با واردکردن اتوبوسی نیرو از استان‌های دیگر احساس تبعیض و غربت در خانه را برای مردم این استان ایجاد کرده‌اند.موضوعی که در گزارش بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری نیز به آن اشاره و بر لزوم به‌کارگیری نیروهای ماندگار بومی در استان تأکید شده است. این تنها یک روی سکه است.

به نظر می‌رسد روی دیگر سکه ضعف عملکرد نمایندگان مجلس استان در ادوار مختلف، عدم مطالبه گری مردم استان، ضعف و کمبود نهادهای مدنی و همچنین عدم انجام تحقیقات گسترده علمی برای شناسایی بحران‌های مختلف در استان است.دکتر مجتبی مقصودی استاد علم سیاست در کتاب «برابری و رفع تبعیض» با اشاره به تأثیر حضور نخبگان سیاسی برخی استان‌ها در قدرت می‌گوید بعد از انقلاب به برخی مناطق مانند اصفهان و یزد به دلیل حضور نخبگان آن‌ها در هرم قدرت توجه بیشتری شد.در برخی استان‌ها ازجمله سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان وضعیت نامساعد ناشی از توزیع نامناسب امکانات، بودجه و طرح‌های ملی از سوی نخبگان در رأس هرم قدرت سیاسی بوده است که باعث ایجاد نارضایتی شده است و این نارضایتی محصول سوء تدبیرها، بخشی نگری‌ها و نگرش مقطعی و محدود است.

نتیجه تمامی این اقدامات و سیاست‌های نادرست همان‌طور که در گزارش بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری نیز مطرح‌شده است ایجاد حس استثمار استان است بطوریکه این حس عمومی از نارضایتی مردم نسبت به توسعه‌نیافتگی و فقرشان و عدم به‌کارگیری جوانان و مدیران بومی شروع می‌شود و به نارضایتی مسئولان استانی در این زمینه کشیده می‌شود، حسی که پیوسته با این مقایسه همراه است که استان علی‌رغم تمامی درآمدهایی که کسب می‌کند چرا خود توسعه‌نیافته است و سهم استان، مردمان و نخبگانش از وضعیت اقتصادی استان چیست.