هرمزگان در حسرت بارور سازی ابرها

تحت اختیار درآوردن پدیده‌های جوی و تغییرات آن (از قبیل ایجاد باران مصنوعی در مهر و موم‌های کم‌بارانی و خشک‌سالی و جلوگیری از تگرگ‌های پرضرر و تقلیل شدت طوفان‌ها) از دیرباز آرزویی برای انسان بوده است. بدین ترتیب که در نیم‌قرن گذشته فنّاوری باروری ابر دریچه‌های امیدی بر روی آمال و آرزوهای او گشوده است.

در حال حاضر بیش از ۵۰ کشور دنیا در حال اجرای پروژه‌های تحقیقاتی و اجرایی درزمینهٔ تکنولوژی باروری ابرها هستند. در این میان می‌توان به کشورهای روسیه و آمریکا به‌عنوان دو کشور پیشگام که تحقیقات مفصل و دامنه‌داری در این زمینه انجام داده‌اند و دارای سابقه طولانی در اجرای پروژه‌های تحقیقاتی و اجرایی در این زمینه هستند، اشاره کرد.

در آمریکا، بخش اعظم برنامه‌های تعدیل هوا به‌طور مستقل توسط ایالات و بخش‌ها انجام می‌گیرد اما لایحه‌ای که در سنای آمریکا مطرح‌شده، قرار است سالانه ۱۰ میلیون دلار به ایجاد هیئت مشاوره تعدیل و تحقیقات آب و هوایی اختصاص یابد.

چین از این فن‌آوری از جهات گوناگون استفاده می‌کند. به‌عنوان‌ مثال چندی پیش برای اطفای آتش‌سوزی‌های وسیع جنگل‌های تبت و برای اداره بارندگی در جریان برگزاری المپیک سال   ۲۰۰۸  پکن از این فن‌آوری بهره جست.

برخی از کشورهای خاورمیانه مثل سوریه، اردن، لیبی، مغرب و کشور امارات متحده عربی برای افزایش میزان بارندگی، موضوع بارور کردن ابرها را موردبررسی قرار داده‌اند و اندونزی برای مقابله با آتش‌سوزی جنگل‌ها این شیوه را به‌کاربرده است.

گزارش سالانه ثبت پروژه‌های تعدیل آب‌ و هوای ملی که توسط سازمان هواشناسی جهان تألیف می‌شود، نشان می‌دهد که به‌طور مثال در طول دهه ۱۹۹۰ بیش از ۵۰ کشور نسبت به فعالیت‌های تعدیل آب‌ و هوا ابراز علاقه کرده‌اند.

به‌طور متوسط در هرسال در بخش‌های مختلف دنیابین ۱۰۰ تا ۱۳۰ پروژه تعدیل آب‌وهوا گزارش‌شده است. باروری ابرها در جهان همچنان دوران آزمون‌ و خطا را سپری می‌کند و بعد از گذشت نزدیک به یک قرن از نخستین فعالیت‌ها، هنوز بشر نتوانسته است راهی قطعی و مطمئن برای بارش ابرها ابداع کند. 

ایران نیز همانند سایر کشورها، در این زمینه تلاش‌هایی کرده است. تلاش برای باروری ابرها و ایجاد باران مصنوعی در ایران نیز سابقه‌ای ۵۰ ساله دارد.

در سال 1347 « قانون آب و نحوه ملی شدن آن» به تصویب رسید، بارور کردن ابرها به عهده وزارت آب و برق (وزارت نیروی کنونی کشور) گذاشته شد.. در سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷، وزارت نیرو با همکاری شرکتی کانادایی از یک فروند هواپیما و یک ژنراتور زمینی استفاده کرد تا ماده‌ای به نام یدور نقره (با کارکردی مشابه یخ خشک) را در ابرها پخش کند. این کار برای افزایش ذخیره آب سد لتیان و کرج و جاجرود بوده است. درواقع در همان سال‌ها این پروژه در اطراف تهران اجرا شد. مابین سال‌های 67 و 75 شمسی، پروژه بارورسازی ابرها به‌صورت پاره‌ای در شیرکوه یزد صورت گرفت که از میزان موفقیت این پروژه اطلاعاتی در دست نیست.

. در سال ۱۳۷۶»، مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها» با دستور اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهوری وقت، در یزد ایجاد شد. این مرکز در سال ۱۳۷۷، قراردادی با رصدخانه مرکزی آب و هواشناسی روسیه امضا کرد و پس‌ازآن، سه پروژه مشترک در مناطق مرکزی ایران و نیز استان گیلان با کمک روس‌ها اجرا شد.

مرکز باروری ابرها در وب‌سایت خود مدعی شده است که یک پروژه موفقیت‌آمیز در سال 1387 در استان گیلان داشته است که به گفتهٔ کارشناسانش 10 درصد حجم بارش را در آن منطقه بیشتر کرده است. همچنین این وب‌سایت ذکر کرده است که افزایش بارندگی در استان‌های کرمان و قم (بیش از ۲۶ درصد)، اصفهان و یزد (بیش از ۱۹ درصد)، مرکزی (بیش از ۱۷ درصد) و فارس (بیش از ۱۲ درصد)  داشته که آن را مرهون تلاش کارمندان مرکز باروری ابرها اعلام کرده است. ب

ه‌تازگی و در پی افزایش ۲۷ درصدی بارش‌های بهاری در سال جاری، معاون مجلسی سپاه پاسداران در گفت‌وگو با خبرگزاری مجلس گفته است که در زمستان سال گذشته و بهار امسال، پروژه‌ای انجام شد که حاصل آن افزایش بارندگی در کشور بوده است.

 اما وضعیت بارورسازی ابرها در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس:

امارات متحده عربی 12 عملیات بزرگ بارورسازی ابرها در کشورش اجرا کرده است که به نقل از مقاماتشان نتیجه رضایت بخشی گرفته‌اند. مقامات اماراتی گفته بودند که بعد از باور سازی ابرها بارش‌های سنگینی در سراسر کشور داشته‌اند که همین باعث خرسندی آن‌ها شده است.

درواقع بارورسازی‌ها 10 تا 30 درصد در تولید و افزایش بارندگی‌های امارات متحده تأثیر گذاشته است. کشور امارات متحده عربی از سال 2002 تا 2006 پروژه‌های رسمی خود را برای بارورسازی ابرها اجرا کرده است و برای سال‌های آتی برنامه‌های بلندمدتی در این زمینه دارد. آن‌ها بارش 24 میلی‌متری را در مرزهای ابوظبی و دوبی ارزیابی کرده بودند.

 آن‌ها بهترین مکان  را برای باروری ابرها، مناطق شرقی امارات مانند رأس الخیمه و فجیره می‌دانند. برای کاشت ابر این مناطق حتی در تابستان نیز می‌تواند بازدهی خوبی داشته باشد.

بارش‌های کم و پایین رفتن آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر مقامات اماراتی را بسیار نگران کرده است و همین بی‌بارانی‌ها باعث از بین رفتن بسیاری از محصولات کشاورزی‌شان شده است.

اماراتی‌ها از فن‌های جدید ابررسانایی استفاده می‌کنند که شامل بلوره نمک خالص بادی اکسید تیتانیوم برای بهبود فرآیند تراکم ابرها استفاده می‌کنند.آن‌ها در سال 2016 بیش از 177 عملیات و در سال 2017 نزدیک به 242 عملیات بارورسازی ابرها را انجام دادند.

برای امارات متحده عربی، این وسیله برای تقویت باران برای بهره‌برداری از زمین‌های کشاورزی، افزایش تأمین آب و شستشوی آب‌های زیرزمینی مانند چاه‌ها است. این‌ها کمک می‌کند تا اثرات طوفان‌های خاک که کشورشان بارها در طول سال تجربه می‌کند را کاهش دهد.

برآورد شده است که عملیات کاشت ابر یا همان باروری ابرها می‌تواند بارش باران در کشور را از 10 تا 35 درصد افزایش دهد. آنچه مسلم است کشورهای همسایه جنوبی ایران که در شرایط جغرافیایی مشابه هرمزگان هستند در چندین سال گذشته دست به اقدامات جدی برای بارورسازی ابرها و ذخیره آب منطقه زده‌اند.

حال‌آنکه در مورد بارورسازی ابرها در ایران اطلاعات ضدونقیض وجود دارد و از طرفی با شرایط بحرانی آب هرمزگان، هیچ اقدام جدی و عملی صورت نگرفته است.

هرمزگان دارای جمعیتی افزون بر یک‌میلیون و 600 هزار نفر است که شرکت آب و فاضلاب این استان 37 شهر با جمعیتی حدود یک‌میلیون و 100 هزار نفر را تحت پوشش خدمات خود دارد.

خشک‌سالی و کم‌آبی در هرمزگان موجب خشک شدن 365 حلقه چاه آب آشامیدنی، 18 دهنه چشمه و قنات، 100 حلقه چاه و کاهش آب 135 حلقه چاه بین 30 تا 70 درصد شده است. از 74 دشت موجود در هرمزگان تمامی آن‌ها دارای بیلان منفی هستند و 38 دشت ممنوعه بوده و مابقی دشت‌ها نیز شور است.

اگر اطلاعات مرکز آمار ایران در خصوص بارورسازی ابرها در کرمان و یزد صحیح باشد، سؤال اینجاست که چرا چنین عملیاتی در هرمزگان صورت نگرفته است؟

اگر بحث‌ها مربوط به هزینه پروژه‌ها باشد چرا در استان‌های هم‌جوار چنین هزینه‌ای شده  ولی هرمزگان اقدامی صورت نگرفته است؟

 اگر جواب شرایط جغرافیایی باشد ، پس چرا باوجود شباهت  جغرافیایی هرمزگان با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، این مناطق عملیات موفق داشته‌اند ؟

بر آن شدیم جهت روشن شدن ابهامات موجود درباره بارورسازی ابرها در هرمزگان با مسئولان مربوطه گفت گویی داشته باشیم اما پس از ماه‌ها پیگیری هیچ‌گونه همکاری صورت نگرفت.