معماری بومی هرمزگان در سراشیب سقوط

سبک معماری که درگذشته‌های نه‌چندان دور بر اساس اقلیم، مصالح بومی، فرهنگ و سبک زندگی مردم طراحی می‌شد و در آن نزدیکی به دریا، کمی ارتفاع، وزش بادهای موسمی و غیره در نظر گرفته می‌شد، در حال کمرنگ شدن است.

امروز در هرمزگان نه‌تنها کمتر کسی رغبت به ساختن خانه یا بنایی با معماری بومی دارد بلکه اندک خانه‌های تاریخی موجود نیز به بهانه فرسوده بودن و با نگاهی غیر کارشناسی توسط مسئولان تخریب می‌شوند یا اینکه گاها مردم به دلایل مختلف اقدام به تخریب بناها و المان‌های تاریخی می‌کنند مانند تخریب بادگیرها در شهرهای بندرلنگه و بندر لافت از ترس بلای طبیعی یعنی زلزله.

این تخریب‌ها در حالی صورت می‌گیرد که ‌به باور برخی کارشناسان نگهداری معماری سنتی واجب فرهنگی است. معماری که تاریخ و هویت خلیج‌فارس، آداب‌ورسوم، احساسات و باورهای ساحل‌نشینان را به رخ دیگران می‌کشاند اکنون تنها در معدود مناطقی از استان باقی مانده اند.

حالا نه‌تنها دیگر خبری از این نوع معماری نیست بلکه آشفتگی‌های نمای ساختمان‌ها و به‌طورکلی سیما و منظر شهری بندرعباس نوعی از آلودگی بصری را نیز ایجاد کرده است. ساختمان‌هایی با معماری نه‌تنها غیربومی بلکه غیر ایرانی، ساختمان‌های کوچک و بزرگ، تورفتگی و بیرون‌زدگی‌های نامنظم و غیره که حکایت از بی‌نظمی در منظر شهری دارد.

این بی‌نظمی‌های به وجود آمده در ساخت‌وساز شهری باعث راه‌اندازی کمیته نما در شهرداری‌های مختلف کشور شد تا به وضعیت نابسامان منظر شهری سامان دهد.

 این هرج‌ومرج ها در ساختمان‌سازی شهر بندرعباس در حالی صورت می‌گیرد که کمیته نمای شهرداری بندرعباس ضوابطی برای ساخت‌وساز تعیین کرده است و هرچند گفته می‌شود این کمیته‌ها از مخالفان جدی معماری‌های رومی و کلاسیک هستند و این نماها را برای اجرا تصویب نمی‌کنند اما آنچه در شهر بندرعباس عیان است چه حاجت به بیان است.

بناهای رومی روزبه‌روز در شهر قد علم می‌کنند درحالی‌که در دستورالعمل ضوابط طراحی نمای شهرداری بندرعباس به‌صراحت قیدشده است: «طراحی و اجرای نما به شیوه رومی و ترکیبی از سبک‌های مختلف در یک نما ممنوع است». همچنین در این دستورالعمل بر بهره‌گیری از ارزش‌های معماری ایرانی اسلامی در طراحی نما توصیه‌شده است.

منتقدان نقش تراکم فروشی، پول و سرمایه در ساخت‌وسازهای شهری بندرعباس را پررنگ‌تر از معماری بومی می‌دانند و شاهد ادعا را رشد بی‌ضابطه بناهایی می‌دانند که در بسیاری از مناطق شهر به‌ویژه ساحل در حال ساخته‌شدن هستند.

حتی المان‌های ساخته‌شده در شهر نیز چندان منطبق بر معماری بومی هرمزگان نیست.

ابراهیم رستم گورانی، مدیر شهرسازی و معماری اداره کل راه و شهرسازی هرمزگان درباره نامرتبط بودن مبلمان و نمای شهری هرمزگان با اقلیم بومی استان گفت: هرمزگان دارای فرهنگ اصیل و بومی است و در دل هر یک از شهرستان‌ها نمای فرهنگی و معماری را مشاهده می‌کنیم.

اینکه چرا وضعیت به این صورت است به مشکلاتی برمی‌گردد که در بحث ضوابط و اجرای مقررات وجود دارد. در این زمینه طرح‌های جامع و تفصیلی وجود دارد اما نظارت درستی بر ضوابط و معماری که باید وجود داشته باشد صورت نمی‌گیرد که این کار هم از سوی شهروندان و هم شهرداری رخ می‌دهد و باعث ایجاد بی‌نظمی و آشوب در شهرهای دارای اصالت شده است.

وی تصریح کرد: نباید از حق بگذریم که برخی شهرها مثل بستک در این زمینه پیشرو هستند. بطوریکه اگر در این شهر زلزله اتفاق نیفتاده بود این شهر می‌توانست به‌عنوان یکی از شهرهای دارای فرهنگ اصیل، معماری خود را حفظ کند. هرچند دیر نشده است و در شهرهای بندرلنگه، بندرکنگ و شرق استان این معماری را داریم و به تک بناها تبدیل‌شده‌اند که باید از آن‌ها محافظت شوند.

مثلاً در بندرکنگ محدوده بافت تاریخی را داریم که باید به فکر حفاظت و حراست از تک بناها باشیم. همچنین باید با تغییر کاربری و احیای مجدد بناهای واجد ارزش تاریخی از آن‌ها در راستای طرح گردشگری، موزه و غیره استفاده کنیم.گورانی بیان داشت: تک بناها عناصر و المان‌های شاخصی هستند که دارای هویت، معماری و اصالتی است که بر اساس معماری و وضعیت آن شهر وجود دارد و تمام دستگاه‌ها اعم از میراث فرهنگی، شهرداری، شوراها و دستگاه‌های متولی باید حافظ این تک بناها باشند.

مدیر شهرسازی و معماری هرمزگان درباره میزان موفقیت این اداره کل در سامان دادن سیما و منظر شهری با توجه به معماری بومی گفت: در ارتباط با میزان موفقیت، وضعیت شهرها خود نشان‌دهنده است. برای سامان دادن سیما و منظر شهری ضوابط و مقررات داریم اما باید بتوانیم بر اساس تیپ قراردادهایی که برای طرح‌های جامع و تفصیلی وجود دارد سیما و منظرمان را ساماندهی کنیم.

وی افزود: باید طرح‌های جداگانه سیما و منظر تهیه کنیم که قابلیت اجرا داشته باشد نه اینکه صرفاً در قالب طرح بماند.

این طرح باید متناسب با خواست و علاقه مردم و مطابق با فرهنگ و معماری هرمزگان باشد. درواقع باید بتوانیم خواسته‌های مردم را با معماری منطقه تطبیق دهیم.

نمی‌توان مردم را مجبور به استفاده از یک طراحی یا الگو کرد بلکه باید تنوع الگوهای معماری به‌قدری زیاد باشد که شخص به‌صورت خودجوش از معماری منطقه و هویت خود استفاده کند. به‌طور خاص باید در حوزه مسکونی، تجاری و المان‌های شاخص فرهنگ معماری بومی را نهادینه و در این راستا حرکت کنیم.

گورانی اظهار داشت: حوزه معماری اداره کل راه و شهرسازی به دنبال این است که با توجه به پتانسیل و ظرفیت‌های هر یک از شهرها با برگزاری همایش، کارگاه‌ها، همایش مدیران شهری و غیره به این موضوع ورود پیدا کند تا ظرفیت‌های شهرها و حتی اقدامات شهرداری‌ها نشان داده‌شده و از طرفی تبادل اطلاعاتی نیز انجام شود.