مرگ بندرعباس قدیم به خاطر پول

حرف زدن از بافت‌های فرسوده شهر بندرعباس دردی کهنه است. 

بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی 42 درصد از شهر بندرعباس را تشکیل می‌دهد و 46 درصد از جمعیت شهر در آن زندگی می‌کنند. هنوز معلوم نیست تشکیل کارگروه‌های مختلف برای بازآفرینی شهری یا به عبارتی احیای بافت‌های فرسوده شهری چه میزان مؤثر بوده است اما غم‌انگیزتر بخش ماجرا این است که بافت‌های تاریخی شهر نیز جزء بافت‌های فرسوده حساب و تخریب شدند. حال دیگر به نظر می‌رسد در دیار شرجی و دریا اثری از بافت تاریخی شهر نمانده باشد جز تک بناهایی که به دلایل مختلف از دست مسئولان شهری جان سالم به دربرده‌اند.

بافت‌هایی که هویت و شناسنامه هر شهرند و در آنجا فرهنگ و تاریخ درهم‌تنیده شده و حفظ و بازسازی آن ضروری است اما به نظر می‌رسد این موضوع در میان مدیران شهری جایگاهی نداشته باشد چراکه به‌عنوان مزاحم و مانع گسترش شهر قلمداد می‌شوند!

کارشناسان معتقدند یکی از دلایل تخریب بافت‌های تاریخی شهر تعدد تعاریفی است که از بافت تاریخی در میان دستگاه‌های مختلف وجود دارد. طبق مصوبه شوراي عالي شهرسازي بافت فرسوده به بافت‌های حاشيه شهر که در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده‌اند و فاقد هرگونه طراحي شهري می‌باشند، اطلاق می‌شود و بافت تاريخي فرهنگي به هسته اوليه تشکيل شهرها که داراي ارزش‌های معماري و اجتماعي نهفته فراوان است، اطلاق می‌شود.

بنابراظهارات سيد عليرضا قهاري رئيس انجمن مفاخر معماري تعدد تعاریف منجر به هزينه کرد در حوزه‌هایی شده است که اصلاً بافت تاريخي نيست و از سوي ديگر ممکن است بسياري از مجموعه‌های تاريخي که در مسير احداث خیابان‌ها وجود دارد نیز از بين برود.

هرچند اشکان مختاری مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان  گفته بود طرح حفاظت و بهسازی بافت تاریخی سورو به همراه تدوین ضوابط اختصاصی و ویژه برای این بافت از اردیبهشت 96 آغازشده است اما شواهد میدانی نشان می‌دهد این طرح نیز مانند بسیاری از طرح‌های دیگر کاری از پیش نبرده است.

بافت‌های کهن بندرعباس بنام بافت کهنه تخریب شدند. بافت‌هایی که می‌توانستند همانند بسیاری از شهرهای کشور بازسازی و احیاشده و برای توسعه گردشگری استان استفاده شوند. حالا یا اثری از این بافت‌ها در شهر بندرعباس دیده نمی‌شود و یا اندک بافت‌های موجود نیز فرسوده شده‌اند و همین فرسودگی بهانه‌ای می‌شود برای تخریب. درحالی‌که بافت تاریخی حتی اگر وضعیت مناسبی هم نداشته باشد باید مرمت و احیا شود اما بافت فرسوده را می‌توان تخریب کرد.

مشیری، استاد معماری و شهرسازی معتقد است به‌جز شهرهای جدیدالتأسیس در همه شهرهای قدیمی دنیا بافت تاریخی وجود دارد که در کشور ما نیز به همین صورت است.

وی با انتقاد از مسئولان گفت: وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری‌ها به‌اشتباه بافت‌های قدیمی را فرسوده اعلام کردند. درنتیجه ساختمان‌های قدیمی را از بین برده و ساختمان‌های جدید ایجاد شدند و به این صورت تاریخ شهرهای ما از بین رفت.

این کارشناس افزود: در کشورهای دیگر بافت تاریخی را مرمت و آن را تبدیل به بافت تاریخی توریستی با کاربری‌های تفریحی و تجاری می‌کنند تا از این طریق بافت‌های تاریخی زنده باقی بمانند. در هیچ کشوری کوچه‌های تنگ و باریک را عریض نمی‌کنند بلکه تبدیل به عابر پیاده کرده و عبور ماشین‌ها را نیز ممنوع می‌کنند تا مردم در این کوچه‌ها قدم زده یا دوچرخه‌سواری کنند.

مشیری با ابراز تأسف از بی‌ارزش بودن تاریخ در کشور گفت: در همه شهرهای ایران تحت عنوان بازسازی، بافت‌های قدیمی را تخریب کردند و سیمای شهری را از بین بردند؛ و ما را با بی‌هویتی فرهنگی مواجه کردند بطوریکه ساختمان‌های جدید هیچ الگویی از معماری شهرهای قدیمی ندارند.

وزارت راه و شهرسازی نیز هیچ بهایی به این موضوع نمی‌دهد چون راه و شهرسازی به دنبال فروش زمین و شهرداری هم به دنبال گرفتن پول پروانه ساختمانی است درحالی‌که نباید بابت پروانه ساختمان پولی دریافت شود و حتی باید به احیا و بازسازی ساختمان‌های فرسوده کمک کنند اما ازآنجایی‌که در ساخت‌وسازهای جدید پول پروانه گرفته می‌شود و تراکم به فروش می‌رود، این موضوع به نفع آن‌هاست. متأسفانه به خاطر نفع مادی شهرهای ما را نابود کردند.

این کارشناس درباره اینکه چرا تعریف‌های متعددی درباره بافت فرسوده و تاریخی وجود دارد، بیان کرد: در ایران تعریف‌های غیر کارشناسی از سوی برخی افراد مطرح می‌شود درحالی‌که تعریف کشورهای توسعه‌یافته کاملاً مشخص است. ما باید از شهرسازی کشورهای پیشرفته اقتباس کنیم که توانستند بافت‌های قدیمی و تاریخی خودشان را حفظ کنند.

همه مناطق قدیمی بندرعباس از باغدار، شاه محمدتقی، مسجد حاجی مشیر، سرریگ، محله اوزی ها و غیره تخریب شدند. از بندرعباس قدیم مانند تهران قدیم چیزی باقی نمانده است. باقی ماندن چند خانه تاریخی به معنای حفظ بافت تاریخی نیست. پابرجا بودن این خانه‌ها نیز به دلیل علاقه مالکان و وارثان به حفظ خانه‌های آبا و اجدادی‌شان بوده است.

مشیری معتقد است برای حفظ و احیای بافت تاریخی بندرعباس دیر شده زیرا همه‌چیز از بین رفته است. وی تنها به حفظ بافت‌های تاریخی بندرکنگ، بندرلنگه و بندرمغویه امیدوار بوده و گفت: ساختمان‌هایی که میراث فرهنگی به‌عنوان ساختمان قدیمی معرفی می‌کند، ساختمان قدیمی محسوب نمی‌شود؛ زیرا در تعریف جهانی ساختمانی قدیمی محسوب می‌شود که مربوط به یک‌صد سال و یا قبل از آن باشد.

توصیه این کارشناس به مدیران شهرداری و مسکن و شهرسازی تشویق سازندگان مسکن به الگوبرداری از ساختمان‌های قدیمی است تا ساختمان‌های جدید با این معماری ساخته شوند و بافت معماری اصیل از بین نرود؛ مانند ساختمان‌های دانشگاه آزاد بندرعباس که با الگوبرداری از ساختمان‌های موجود در بندرعباس، بندرلنگه و بوشهر در دوران صفویه ساخته‌شده است.