رشد جمعیت هرمزگان درشیب سقوط

شاید در نگاه اول کند شدن رشد جمعیت و یا کاهش آن، مسئله نه‌چندان مهمی به نظر آید اما  کاهش جمعیت به یک بحث امنیتی در جهان تبدیل‌شده است که ایران و به‌خصوص مناطق محروم از آن مستثنا نیستند.
استان‌هایی چون هرمزگان و سیستان و بلوچستان که تا چندی پیش به رشد جمعیت، ازدواج زودهنگام و چند فرزندی در زنان جوان شناخته می‌شد، امروزه مسیرش درشیب سقوط قرارگرفته است که شاید نیاز به یک واکاوی اساسی درزمینهٔ های متعدد دارد .

اما چرا جمعیت و افزایش آن به ناگاه تا این حد مهم و جدی شد؟

شاید بیشترین کشوری که از پیر شدن جمعیت آن شنیده‌اید ژاپن باشد. آمار رسمی دولت ژاپن نشان می‌دهد جمعیت این کشور برای دهمین سال متوالی کاهش‌یافته و در پایان سال 2018 میلادی به حدود 127 میلیون نفر رسیده است.کم بودن نرخ مصرف دخانیات و رژیم غذایی سالم سبب شده تا شمار سالمندان بالای 67 سال، 36 درصد از جمعیت ژاپن را تشکیل دهند.

در حال حاضر ژاپن از سوی سازمان بهداشت جهانی در صدر جدول نرخ طول عمر جهان قرار دارد. اما عدم تمایل به فرزند آوری سبب کاهش شمار جمعیت کارگری در ژاپن که دومین اقتصاد بزرگ جهان را تشکیل می‌دهد، شده است. افزایش شمار سالمندان و کمبود نیروی کار در ژاپن نگهداری افراد مسن را نیز با مشکل روبرو کرده است.همین‌طور برخی دولت‌های اروپایی به دلیل مواجهه با بحران پیری و رشد منفی جمعیت، سیاست‌ها و اقدامات خاصی را از تبلیغات تلویزیونی تا در نظر گرفتن مزایای تشویقی برای بالا بردن نرخ باروری در میان شهروندان خود در پیش‌گرفته‌اند.

بحران پیری جمعیت و رشد منفی تولد یکی از جدی‌ترین معضلات جمعیتی کشورهای اتحادیه اروپا مانند آلمان، مجارستان، بلغارستان، لهستان و ایتالیاست. بر اساس آمار سال ۲۰۱۷ میلادی، نرخ رشد جمعیت در آلمان ۰/۱۶- درصد، مجارستان ۰/۲۵- درصد، بلغارستان ۰/۶۱- درصد و لهستان ۰/۱۳- درصد بوده است.

در این میان ایتالیا با ۰/۱۹ درصد رشد جمعیت، با بحران پیری جمعیت و کمترین نرخ تولد در سال در میان کشورهای اتحادیه اروپا روبروست.اما در این میان مشوق‌های جالبی برای فرزند آوری نیز داریم برای مثال، دولت لهستان که با رشد منفی نرخ جمعیت روبروست، اخیراً با اختصاص دادن ۷۰۶ هزار یورو، کارزار عمومی را با شعار «تولیدمثل مانند خرگوش» به راه انداخته است.

جمعیت اروپا به‌سرعت پیر می‌شود وزنان هم کمتر از قبل بچه‌دار می‌شوند. به‌زودی در قاره سبز با رشد منفی جمعیت روبرو خواهیم بود. نظام بهداشتی و سیستم بازنشستگی هم در حال حاضر به‌سختی با این مشکل مقابله می‌کند. تمامی کشورهای جهان به این مسئله آگاه هستند که رشد اقتصادی‌شان درگرو رشد جمعیت جوانانشان است. برای مثال  در سال‌های گذشته موسسه رتبه‌بندی "مؤدی" رشد اقتصادی هند در سال جاری را ۷.۳ درصد برآورد کرد.

هم‌زمان با تغییر مرکز ثقل قدرت راهبردی و اقتصادی جهان به سمت شرق با محوریت منطقه آسیا و اقیانوسیه، یک موسسه پژوهشی اقتصادی پیش‌بینی کرد که هند تا نیمه قرن حاضر از بزرگ‌ترین اقتصاد جهان یعنی آمریکا پیشی خواهد گرفت.
اما هند همانند چین این مسئله را مدیون جمعیت بالای خود است. شاید به نظرتان عجیب بیاید اما اقتصاددانان بزرگ کشورهای پرجمعیت جهان را به‌عنوان ثروتمندان آینده نام می‌برند. پس‌تولید ثروت به‌طور مستقیم به جمعیت نیروی کار بستگی دارد.

همچنین جمعیت بیشتر، احتمال تولد افراد کارآفرین خلاق و نخبه را نیز بیشتر می‌کند که خود تأثیر چشمگیری بر اقتصاد دارد.حال سؤال اینجاست که آیا زمین، پتانسیل افزایش جمعیت انسان را دارد؟
محققان با مدل داده‌ای که به دست آوردند و با جا دادن جمعیت کل انسان در کنار هم و به‌صورت ایستاده، تخمین زدند که انسان‌ها به‌اندازه یک ساختمان مکعبی به ابعاد 1.07 کیلومتر را اشغال خواهد کرد. بله 7 میلیارد انسان در این ابعاد می‌گنجد. اما مسئله مهم اینجا مصرف انسان‌هاست که باید کنترل شود. بسیاری از دانشمندان معتقدند که زمین ظرفیت حداکثر 9 میلیاردتا 10 میلیارد انسان رادار است. البته این 10 میلیارد را با توجه به کاهش شدید گازهای گلخانه‌ای، کاهش پرورش دام و طیور به دست آورده‌اند. زیرا 10 ها میلیون هکتار زمین برای تغذیه دام‌ها به زیر کشت و مصرف است.

با پیش‌بینی‌هایی که انجام‌شده جمعیت انسان تا سال 2050 به 9 میلیارد و در سال 2100 به 10 میلیارد می‌رسد.به‌هرروی چیزی که در دهه‌های گذشته به‌عنوان انفجار جمعیت نام‌برده می‌شد در دنیای امروز کم‌رنگ جلوه می‌کند.

همان‌گونه که دیدیم تمامی کشورهایی که به پیری جمعیت مبتلا هستند راهکارهایی برای افزایش جمعیت خود ارائه دادند و بعضاً از نتیجه آن نیز راضی بوده‌اند. اما ایران در این زمینه چه اقدامی کرده است؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 91 و مجلس شورای اسلامی در سال 93 در مصوبه‌های جداگانه‌ای مشوق‌های جدیدی برای افزایش نرخ باروری، زاد ولد و بهداشت خانواده تصویب کردند.
تا به امروز اتفاق جدیدی که به افزایش چشمگیر نرخ باروری و رسیدن به نرخ جایگزین منجر شده باشد رخ نداده است و تمامی این طرح‌ها روی کاغذ جامانده است.همین امروز در کشور ما 3میلیون زوج نابارور وجود دارد که وزارت بهداشت بارها قول به درمان آن‌ها داده است؛ اما به نظر نمی‌رسد اقدام مناسبی در این راستا صورت گرفته باشد.

برخی از مشوق‌ها که توسط دولت های بارها بازنگری و تشریح شد:
1 ـ پوشش بیمه اجباری درمان رایگان مادر و کودک از ابتدای بارداری تا پایان دوسالگی کودک برای کسانی که فاقد پوشش بیمه درمانی هستند
2 ـ اختصاص سبد تغذیه رایگان ماهانه به‌صورت بن کالا3 ـ اختصاص بسته بهداشتی ـ درمانی رایگان
4 ـ پوشش کامل بیمه‌ای برای درمان ناباروری‌های اولیه و ثانویه. 5 ـ افزایش مدت مرخصی استعلاجی زایمان به 9 ماه و مرخصی بدون حقوق به 21 ماه و جمعاً به مدت 30 ماه به ازای هر فرزند و درمجموع 10 سال به‌صورت شناور با حفظ شغل برای همه شاغلان بخش دولتی و غیردولتی6 ـ اختصاص مرخصی استحقاقی 2 هفته‌ای تولد فرزند به پدر7 ـ اجرای کامل طرح آتیه فرزندان با مبنا قرار گرفتن ارزش ریالی سال 1389 به‌عنوان سال پایه.8 ـ پرداخت هدیه تولد فرزند به مادر به‌صورت سکه بهار آزادی9 ـ افزایش سنوات تحصیلی دانشجویان مادر
10 ـ متناسب‌سازی نظام آموزشی کشور با ملاحظات جنسیتی و سیاست‌های جمعیتی در ساختار، محتوا و طول مدت تحصیل. به گفته محزون مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت‌احوال کشور رشد سالانه باروری در سال 91، 2.9 درصد بود که این رقم در سال 92 به 3.5 درصد رسید و در سال 93 با رشدی تقریباً مناسب به 4.2 درصد رسید. به‌نحوی‌که امیدوار بودیم با حفظ این روند رشد به‌زودی نرخ باروری در کشور به سطح جایگزینی برسد؛ اما متأسفانه رشد باروری ناگهان در سال 94 فروکش کرد و به 2.3 درصد کاهش یافت و سال‌های بعد نیز به همین منوال کاهش داشت. این اتفاق این هشدار را به مسئولان می‌دهد که افزایش ناگهانی و کوتاه‌مدت نرخ باروری طی دو سال بعد از ابلاغ سیاست‌ها ناشی از فرزندآوری افراد متاهلی بوده که یک فرزند داشته‌اند و با تأثیر پذیری از تشویق‌ها و روشنگری‌های صورت گرفته تصمیم به داشتن فرزند دوم گرفته‌اند.

 عواقب کاهش رشد جمعیت در هرمزگان
برخی از جامعه شناسان بین المللی شاخصی مانند «مایکل کوک» و «نیکولاس ابراشتات» نسبت به این سطوح نرخ باروری در ایران ابراز نگرانی کرده‌اند، به طوریکه «اوراشتات» این کاهش نرخ باروری را بی‌سابقه دانسته و «کوک» آینده تاریکی را برای جمعیت ایران متصور شده است.رشد جمعیت نیز در استان هرمزگان نرخ کاهشی دارد و در آینده قطعاً با جمعیت میانسال و پیر روبرو خواهیم شد.

بعد از انقلاب تا اواخر دهه هشتاد نرخ رشد جمعیت رو به افزایش بوده اما پس از آن این نرخ رو به کاهش بوده است.طبق آمارهای منتشر شده از طرف ثبت احوال استان هرمزگان: در سال 97 تعداد 37 هزار و 934 واقعه ولادت در استان هرمزگان ثبت شده‌است که نسبت به سال 96 با کاهش 1/7 درصدی نرخ ولادت روبرو بوده‌ایم.در سال‌های گذشته مسئله رشد جمعیت در استان‌هایی چون هرمزگان و سیستان بلوچستان ناشی از فقر و مسائل فرهنگی بوده است اما امروز همان فقر و مشکلات اقتصادی باعث کاهش رشد جمعیت شده است. برای مثال سیستان بلوچستان با مشکل امنیت غذایی و تأمین آب روبه روست. استان هرمزگان با خشک سالی و عدم توسعه نیافتگی دست و پنجه نرم می‌کند. هنوز زنان از امنیت کامل اجتماعی و بهداشتی برخوردار نیستند .

مهاجرت و کاهش جمعیت در مرزهای سیستان بلوچستان، روی امنیت منطقه تاثییرات منفی گذاشته است.استان سیستان و بلوچستان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و مبادلات مرزی و پیوند بین دو مرز همواره آسیب‌پذیر و متحمل تهدیدات امنیتی بوده است ازاین‌رو خالی از سکنه شدن روستاها در پی خشک سالی و بحران مهاجرت به دیگر شهرها عواقب خاص خودش را خواهد داشت. اما پیر شدن جمعیت یا کاهش آن نیز به همین اندازه امینت سیستان و بلوچستان را به خطر خواهد انداخت. هرمزگان نیز با این دست بحران‌ها روبه‌روست.

استان‌های محروم در برابر کاهش رشد جمعیت آسیب‌پذیرترند. هرچند که رشد جمعیت ناشی از فقر نیز معضلات فراوان اقتصادی، فرهنگی و محیط زیستی خواهد داشت اما کاهش جمعیت به خاطر فقر نیز به همان اندازه مخرب است.هرمزگان یک استان استراتژیک برای کشور است.

مبادلات دریایی و خطوط اصلی تجارت کشور در این استان صورت می‌گیرد حال تصور کنید که تا دو دهه دیگر نیروی کار جوان در این استان با بحران روبه‌رو شود ازاین‌روست که مجبور است دست به دامان نیروی‌های بیشتر غیربومی شود که این مسئله خود ابعاد فرهنگی در پی دارد همچنین فقر گسترده‌تر خواهد شد درنتیجه به اقتصاد کشور آسیب‌های جدی‌تری وارد خواهد کرد.

اگر بحث مقایسه کشور فقیری چون هند با ایران شود این نکته را باید در نظر گرفت اگر هند امروز رشد اقتصادی عالی داشته است به سبب سیاست‌های باز اقتصادی‌اش بوده است که توانسته به مدد نیروی کار جوان، به دسته کشورهای ثروتمند جهان ملحق شود و بخش اعظمی از جمعیتش را از فقر مطلق خارج شوند.حال که ایران با تحریم‌های سخت اقتصادی روبه‌روست و دولت نیز سردرگم در اجرایی کردن مصوبه‌های خاک خورده، جمعیت  جوان ایران نیز بهترین فرصت برای افزایش خود را از دست خواهد داد . شاید مقایسه ژاپنی که به ازای هر فرزند تا دوسالگی 6 هزار دلار ماهانه به والدین می‌دهد با زنان ایرانی که از ترس از دادن شغلشان باردار نمی‌شوند، درست نباشد .

کاهش رشد جمعیتی که در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق افتاد، ناشی از رفاه و کار بود و کاهش رشد جمعیتی که در ایران و مناطق محروم می‌افتد ناشی از خشک سالی، توسعه‌نیافتگی و فقر است دولت می تواند با بهبود شرایط اشتغال و رفع کمبود های اقتصادی و با استفاده از مشوق های فرهنگی و اقتصادی، جوانان را به داشتن فرزند بیشتر و یا ازدواج در بهترین سن های باروری  ترغیب کند .
 قطعا اگر حمایت ها و سیاست های دولتی در راستای رشد جمعیت افزایش یابد، ایران می تواند با استفاده از نیروی انسانی جوان، به یکی از اقتصادهای منطقه خود تبدیل شود .