در جست‌و‌جوی نابغه‌های خیالی

روز گذشته معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌و‌پرورش از ممنوعیت برگزاری آزمون‌های چرتکه، کانگورو و... در مدارس خبر داد. این آزمون‌ها را مؤسساتی در مناطق مختلف برگزار می‌کردند که بعضا حتی تأییدیه‌های لازم را هم ندارند. شایان ذکر است خانواده‌ها نیز به‌دنبال آینده‌ای روشن برای فرزندانشان، با شوق زیاد به این مؤسسات رجوع می‌کردند. آقای مهاجرانی، رییس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، به «صبح‌نو» گفت: «‌تنها نهاد برگزارکننده آزمون‌هایی که اعزام در پی دارد، باشگاه دانش‌پژوهان جوان است و مجموعه‌های دیگری که مجوزهای لازم را ندارند و دانش‌آموزان را برای آزمون به شهرها و کشورهای دیگر اعزام می‌کنند، مدارک ارائه‌‌شده آن‌ها به دانش‌آموزان به‌هیچ‌عنوان ارزشی برای نهادهای علمی ایران نخواهد داشت».

بیش از 200 کودک کنارهم با چرتکه نشسته بودند و مقابلشان برگه‌های سوال در پاکت قرار داشت. کنترل این تعداد کودک درکنارهم کار آسانی نیست؛ آن‌هم در شرایطی که مدرسه و نمره انضباط و ناظمی در کار نیست. سبک آزمون کمی غیرعادی بود. پنج،‌شش عدد دورقمی با علامت «+» و «-» پشت‌سرهم روی پرده نمایش داده می‌شد. شاید در کل یکی، ‌دو ثانیه طول می‌کشید. در همین مدت، بچه‌ها باید ذهنی یا با چرتکه حساب می‌کردند. چیزی که می‌دیدم، این بود که 200 کودک با دیدن عددهای نمایش‌داده‌شده روی پرده، چشم‌هایشان را می‌بندند، دست‌های کوچک‌شان را با سرعت بالاوپایین می‌کنند، انگشت‌ها را تکان می‌دهند و فوری عددی می‌نویسند که به‌نظر می‌رسید پاسخ همان سوالی باشد که ذهنی حسابش کرده‌اند.

منظره عجیبی بود! این، تنها یک صحنه از آزمون چرتکه در بین دانش‌آموزان ابتدایی است که شاید تاکنون صحنه‌هایی از این آزمون را در شبکه اخبار یا عکس‌هایی از آن را در رسانه‌ها دیده باشید. ریاضیات کانگورو نیز یکی دیگر از این قبیل آزمون‌هاست که چند سالی است در برخی مدارس ایران برگزار می‌شود. در مسابقات کانگورو، روال کار به این صورت است که هر دو پایه باهم امتحان می‌دهند: دانش‌آموزان اول و دوم دبستان باهم، سوم و چهارم دبستان باهم، پنجم و ششم باهم و هفتم و هشتم هم باهم. بنابراین، مجموعه دانش‌آموزان دو پایه، باهم یک آزمون و یک سوال را دریافت می‌کنند و سرانجام برگزیدگان آزمون دیپلم افتخار می‌گیرند.

چرا این آزمون‌ها فقط در برخی مدارس برگزار می‌شود؟
این آزمون‌ها را برخی مؤسسات برگزار می‌کنند که درواقع مؤسساتی هستند که مدارس مختلف در سراسر ایران را بازاریابی می‌کنند و برگزاری این آزمون را درقبال دریافت مبالغی، به آن‌ها پیشنهاد می‌دهند. سرانجام در بین دانش‌آموزان شرکت‌کننده، آزمونی برگزار می‌شود و حتی گاهی آن‌ها را برای مراحل بعدی به خارج از کشور اعزام می‌کنند. هرچند درباره‌ اعتبار مدارک آن‌ها صحبتی به میان نیامده است. حالا روز گذشته، خانم رضوانه حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌و‌پرورش، از ممنوعیت این آزمون در مدارس خبر داده است. وی اعلام کرده است: «اخیرا نامه‌ای را با رییس مرکز ملی سمپاد تهیه کردیم که به مدارس ابلاغ می‌کنیم و براساس آن، تمامی آزمون‌هایی چون چرتکه و کانگورو که فقط روی تقویت قوای ذهنی تمرکز می‌کنند و تربیت در آن مغفول است، غیرقانونی و ممنوع اعلام می‌کنیم. اگر خانواده‌هایی تاکنون آگاهی نداشتند، حتما باید این مسیر تغییر کند. اگر مدرسه‌ای این آزمون‌ها را اجرا کند، کار غیرقانونی انجام می‌دهد».

حکیم‌زاده در‌این‌باره گفته است: «به‌دنبال تبرئه آموزش‌و‌پرورش نیستم؛ ولی یکی از عوامل مؤثر در تغییر جهت تربیت، همین رسانه است که مطالبات خانواده را تغییر می‌دهد. رسانه ملی برای پیش‌دبستانی هم تبلیغ می‌کند که اگر بچه‌های خود را به این مؤسسات ببرید، از کودکی نابغه بار می‌آیند. برگزاری آزمون تیزهوشان پایه هفتم نیز به چنین مسأله‌ای دامن می‌زند؛ در‌حالی‌که در سند تحول تاکید شده است که باید به‌سمت آموزش‌و‌پرورش یکپارچه برویم».

این خبر خیلی زود در رسانه‌ها دست‌به‌دست شد و چرایی ممنوعیت این آزمون‌ها نخستین سوالی بود که برای والدین دانش‌آموزان ایجاد شد. به‌دنبال همین موضوع با خانم فاطمه مهاجرانی، رییس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد)، گفت‌و‌گو کردیم. مهاجرانی در پاسخ به «صبح‌نو» درباره تصمیم اخیر این وزارتخانه گفت: «برای دوره ابتدایی برگزاری آزمون‌ها باید با نظارت معاونت ابتدایی باشد و همه مؤسساتی که می‌خواهند آزمون‌هایی برگزار کنند که احتمالا اعزام به خارج از کشور را در پی دارد، حتما باید با باشگاه دانش‌پژوهان جوان به‌عنوان متولی اصلی این کار همراه باشند». وی ادامه داد: «آزمون‌هایی ازقبیل چرتکه و کانگورو با هیچ‌یک از این دو مجموعه‌ها هماهنگی ندارند و جدا از اینکه با سیاست‌های آموزش ابتدایی همخوانی ندارد، مجوزهای لازم از باشگاه دانش‌پژوهان جوان و همکاری لازم را نداشته و ندارند؛ بنابراین، برگزاری این آزمون‌ها در مقطع ابتدایی غیر قانونی است.»

رییس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان گفت: «همچنین، هر مؤسسه یا مجموعه‌ای که تصمیم دارد این آزمون را برای دوره‌های متوسطه برگزار کند، باید مسیرهای قانونی را طی کند». مهاجرانی تأکید کرد: «تنها نهاد برگزار‌کننده آزمون‌هایی که اعزام در پی دارد، باشگاه دانش‌پژوهان جوان است و هر مجموعه دیگری مجوزهای لازم را ندارد و دانش‌آموزان را اعزام می‌کند، مدارک ارائه‌شده به دانش‌آموزان نیز به‌هیچ‌عنوان ارزشی برای نهادهای علمی ایران نخواهد داشت».

سوالات آزمون‌های سمپاد دستخوش تغییر می‌شوند؟
یکی از دلایلی که سبب شده است خانواده‌ها به‌سمت انجام این آزمون‌ها سوق پیدا کنند، تغییر نگرش سوالات آزمون‌های تیزهوشان به همین سمت است. مهاجرانی در پاسخ به اینکه «با حذف این آزمون‌ها، آیا آزمون‌های شما به‌سمت بررسی ابعاد مختلف هوش دانش‌آموزان خواهد رفت یا خیر؟»، گفت: «حوزه المپیادهای علمی از دوران متوسطه شروع می‌شود و در ابتدایی نیست؛ اما بحث ورود المپیاد به ابتدایی اشتباه است؛ چون مقطع آن متوسطه است. نکته دوم این است که هرچه سنجش مبتنی بر اصالت هوش باشد، بهتر است. ما سعی کردیم در این سال‌ها به‌ویژه امسال سنجش مبتنی بر هوش باشد. البته، امیدواریم با همکاری با پایه ابتدایی، در یکی‌دو سال آینده به این مرحله برسیم که پایه ابتدایی درصدی از دانش‌آموزان سرآمد را به ما بدهد و ما فقط از آن‌ها آزمون بگیریم».

وی در آخر گفت: «صحبت‌های اولیه ما با آموزش ابتدایی مبنی بر این بوده است که پایه ابتدایی تشخیص سرآمدی را بدهد و از آن تعدادی که دانش‌آموز به ما معرفی می‌کنند، ما تعدادی را به‌عنوان دانش‌آموزان درخشان انتخاب کنیم». حالا باید دید آیا با ممنوعیت این آزمون‌ها در مدارس، آموزش‌و‌پرورش باردیگر فرصت غربالگری و استعدادسنجی دانش‌آموزان خود را به‌دست می‌آورد یا بازهم مؤسسات شبه‌فرهنگی استعدادهای نهفته این کودکان را طعمه منافع اقتصادی خود می‌کنند.