صدای اعتراض ناشنوایان در «روز جهانی ناشنوایان»

امروز 30 سپتامبر مصادف با روز جهانی ناشنوایان است. این روز به علت شیوع ویروس کرونا و مشکلاتی که این همه‌گیری برای ناشنوایان ایجاد کرده‌است از اهمیت به‎سزایی برخوردار است. ماسک‌ها، فاصله اجتماعی اجباری و سایر اقدامات بهداشت عمومی با هدف کاهش سرعت همه‌گیری ویروس کرونا، چالشی عجیب و بی‌سابقه برای میلیون‌ها انسان با اختلال شنوایی در سراسر دنیا است.

نخستین قانونی که با همه‌گیری ویروس کرونا در جهان وضع شد، رعایت فاصله اجتماعی بود. این قانون اگرچه می‌تواند مانعی محکم در برابر انتشار بیش از حد ویروس باشد اما پیش از آن سدی در مقابل زندگی اجتماعی و تعاملات انسانی میان ناشنوایان و نابینایان است. میلیون‌ها ناشنوا در سراسر جهان برای برقراری ارتباط با دیگران نیاز به تماس رو در رو و نزدیک دارند. نابینایان نیز برای فهم و درک درست از محیط اطراف باید بتوانند از حس لامسه خود استفاده کنند. حسی که این روزها بیش از هر زمان دیگری در محدودیت قرار دارد.

فاصله اجتماعی تنها عامل ایجاد محدودیت برای ناشنوایان نیست. ماسک‌های بهداشتی که حالا به یکی از الزامات هر روزه همه افراد در سراسر جهان تبدیل شده است، سدی محکم‌تر در برابر برقراری ارتباط برای ناشنوایان محسوب می‌شود. آنها برای برقراری ارتباط و گفت‌وگو نیاز دارند تا حرکات دهان را به دقت نگاه کنند، در حالی که ماسک‌ها دیگر اجازه این کار را نمی‌دهند. دولت‌ها در برخی از کشورها، ماسک‌هایی را برای ناشنوایان تعبیه کرده‌اند که یک پلاستیک شفاف مقابل لب‌ها قرار می‌گیرد. این ماسک‌ها اگرچه شرایط را برای ناشنوایان کمی آسان‌تر می‌کند اما باز هم مشکلات تمام شده نیستند. از یک سو، استفاده مداوم از این ماسک‌ها تنفس را دچار مشکل می‌کند چرا که بخش زیادی از آن را پلاستیک تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر، گفت‌وگوها حتی با ماسک‌های شفاف از فاصله بیش از ۲ متر چندان واضح و قابل دید نیست.

ناشنوایان به دلیل احساس تعلق به جامعه ناشنوایان، به این اجتماع بسیار وابسته هستند. اکنون که مدارس و مجموعه‌های ناشنوایان تعطیل است و بسیاری از رویدادهای ناشنوایان لغو شده است، ناشنوایان با سایر اعضای اقلیت خود فقدان معاشرت را تجربه می‌کنند. با توجه به اینکه بسیاری از کودکان ناشنوا از پدر و مادر شنوا به دنیا آمده‌آند، اکنون تنها با والدینی که نمی‌توانند با آنها به زبان خود ارتباط قوی برقرار کنند در تماس هستند. همه این موانع باعث شده است، ناشنوایان در سراسر جهان و البته در ایران بیش از هر زمان دیگری در انزوای اجتماعی قرار بگیرند.

مشکل دیگر، دسترسی محدودتر آنها به اخبار و اطلاعات است. در این شرایط که جامعه به شکل روزانه با حجم زیادی از اخبار مرتبط با همه‌گیری ویروس کرونا مواجه است، ناشنوایان و نابینایان در شرایط سخت‌تری برای دریافت اخبار قرار دارند. اخبار بی‌شمار به شبکه‌های اطلاع‌رسانی تصویری این فرصت را نمی‌دهد که برای اعلام تمام اخبار از مترجمان زبان اشاره استفاده کنند و این امر ناشنوایان را در محدودیت خبری قرار می‌دهد. علاوه بر اینکه، به دلیل ماهیت کاملاً جمعی جامعه ناشنوایان، بسیاری از آنها ترجیح می‌دهند اطلاعات را به صورت گروهی پردازش کنند. پردازش گروهی این فرصت را برای افراد فراهم می‌کند تا سوالات خود را مطرح کنند و در مورد عقاید آنها بحث کنند تا زمانی که به درک کامل موضوع برسند. اگر کسی ویدیویی را در ویروس کرونا تماشا کند، این گزینه برای پردازش به صورت گروهی از بین می رود.

جامعۀ ناشنوای ایران در دهه اخیر بارها به صدا و سیما به چندین دلیل اعتراض کرده است. اول آنکه بسیاری از برنامه‌های پرمخاطب بدون مترجم و زیرنویس پخش می‌شوند و ناشنوایان امکان دنبال کردن آن برنامه‌ها را ندارند و این موضوع باعث انزوای ناشنوایان در جمع خانواده و دوستان می‌شود. دلیل دومِ اعتراض، مربوط به زبان این جامعه است. زبان اشارۀ طبیعی، واقعی و قابل فهم برای ناشنوایان در ترجمه اخبار تلویزیون به کار نمی‌رود. آنچه اشاره‌گران در صدا و سیما اشاره می‌کنند ادای واژگان منقطع جملات فارسی با دست است و درک مفهوم کلیت پیام و جمله برای ناشنوایان از این طریق مشکل است.

در دوران همه‌گیری کرونا و ترس و نگرانی از بی‎خبری، این مشکل زبانی بیشتر از قبل به چشم می‌آید. اخباری مربوط به مسائل بهداشتی و جلوگیری از ویروس کرونا و همچنین اخباری دربارۀ وضعیت تعطیل بودن یا خدمات مختلف که روزانه اعلام می‌شوند. عدم دسترسی به اطلاعات کامل و برابر با شنوایان، این روزها بیشتر از قبل ناشنوایان را نگران کرده است.  این یادداشت که در اینستاگرام عده‌ای از ناشنوایان به اشتراک گذاشته شده است گلایۀ ناشنوایان از صدا و سیماست. همچنین گروهی از ناشنوایان در صفحات اینستاگرام خود با انتشار تصاویر و با هشتگ #مترجم_واقعی_حق_ناشنوا به شیوۀ ترجمۀ اخبار و گزارش‌ها در تلویزیون اعتراض کردند.

آخرین بار همین چهارشنبه هفته پیش بود که جمعی از ناشنوایان و فعالان حقوق معلولان در اعتراض نسبت به وضعیت اطلاع‌رسانی صدا وسیما درباره ویروس کرونا مقابل سازمان مرکزی صداوسیما تجمع کردند.