داريوش مهرجويي از «گاو» تا «اشباح»

 صبح ساحل، فرهنگی ـ سينماگران بسياري در سينماي ايران متولد شده اند كه از ميان آنها فقط برخي در گذر زمان ماندگار شده و به جايگاه رفيعي در سينماي ايران رسيده اند.

بدون شك يكي از شاخص ترين اين فيلمسازان، «داريوش مهرجويي» است كه در ۷۴ سالگي طي مراسمي مورد تجليل جمعي از همكاران خود قرار گرفت.

وي كه در جواني در آمريكا فلسفه خواند، پس از ورود به ايران فيلم «الماس۳۳» را با نگاهي به فيلم هاي جاسوسي ساخت.

آشنايي با غلامحسين ساعدي، مهرجويي را وارد فضاي ديگري كرد و نقشي مهم و تاثيرگذار در كارنامه سينمايي وي داشت.

«عزاداران بيل» نوشته ساعدي پايه يكي از بهترين فيلم هاي تاريخ سينماي ايران را با نام «گاو» گذاشت.

«گاو» حكايت مردي روستايي است كه عاشقانه گاو خود را دوست دارد و مرگ گاو وضعيت روحي او را به هم ريخته و در نهايت منجر به مرگش مي شود.فيلم فوق با توجه به فضاي رئاليستي(واقع گرايانه) به شدت از سوي مميزي با مشكل مواجه شد و يك سالي را در توقيف ماند و پس از آن نيز اكراني محدود را تجربه كرد.

مهرجويي پس از آن فيلم هاي «آقاي هالو» و «پستچي» را ساخت كه در هركدام از آنها نيش و كنايه هايي به رژيم گذشته زده و بي تفاوت از مسايل روز جامعه عبور نكرده است.اما او در «دايره مينا» انتقادهاي شديدي را نسبت به وزارت بهداشت آن زمان مطرح كرد و دست روي خون هاي آلوده اي گذاشت كه در اتاق هاي عمل به بيماران بخت برگشته تزريق مي شد.«اجاره نشين ها» كه بدون شك جزو بهترين كمدي هاي تاريخ سينماي ايران قرار مي گيرد، نخستين كار مهرجويي در دهه ۶۰ است كه به شدت مورد توجه همگان قرار گرفت.فيلمي در رابطه با معضلات آپارتمان نشيني كه طنز شيريني در سراسر آن موج زده و از سبك هاي گوناگون كمدي بهره گرفته است.از كمدي متكي بر كلام تا كمدي بزن و بكوب(اسلپ استيك) كه با ظرافت خاصي به كار گرفته شده اند.

در «اجاره نشين ها» نيز به مانند فيلم هاي پيشين مهرجويي با مجموعه اي از بازي هاي درجه يك روبروييم كه در راس آنها «عزت الله انتظامي» در نقش «عباس آقا سوپر» گوشت قرار دارد.فروش فوق العاده «اجاره نشين ها» دست مهرجويي را براي ساخت فيلم هاي شخصي تر باز گذاشت كه به فيلم هاي «شيرك» و «هامون» منجر شد.اولي با شكستي سخت ربرو شد اما دومي به يكي از محبوب ترين فيلم هاي تاريخ سينماي ايران تبديل شد.مهرجويي در «هامون» دغدغه هاي فلسفي خود را به تصوير كشيد و از طريق كاراكتر جذاب «حميد هامون»، تماشاگران را با دنياي خاص و پيچيده خود همراه كرد.انتخاب زنده ياد «خسرو شكيبايي» براي نقش «حميد هامون»، برگ برنده مهرجويي است كه با بازي فوق العاده شكيبايي همراه شد.وي اين شخصيت را در مرز باريك ميان عقل و جنون به حركت درآورده و همچون بندبازي ماهر از سقوط به يكي از دو سو پرهيز كرده است.سه گانه «سارا»، «پري» و «ليلا» را به جرات مي توان پخته ترين آثار اين كارگردان پس از انقلاب دانست كه زنان نقش محوري در آن داشته و كنشمند عمل مي كنند.

در اولي «سارا» به فداكاري بزرگي براي نجات جان همسر بيمار خود دست زده كه در نهايت به طغيان او در برابر همسرش - حسام - كه رنج كشيدن هايش را درك نكرده، منجر مي شود.

مهرجويي با ظرافت خاصي به اين موضوع مهم پرداخته و توانسته داستان زيباي «هنريك ايبسن» با عنوان «خانه عروسك» را ايرانيزه كند.

در «پري» قضيه تا اندازه زيادي فرق كرده و دغدغه هاي فلسفي مهرجويي وارد قصه شده و آن را از ديگر بخش هاي اين سه گانه جدا كرده است.

در اينجا «پري» دختر باهوشي است كه درگير كتابي قديمي نوشته عارف ناشناسي شده و تناقض هاي موجود در زندگي او را آزار مي دهد.در اين فيلم شخصيت محوري برخلاف «سارا»، آنچنان كه بايد از كار درنيامده و شخصيت هاي فرعي جذابي همچون «داداشي» - برادر پري - جور او را كشيده اند.

اما «ليلا» را مي توان كامل ترين فيلم اين سه گانه دانست كه براساس داستاني از مهناز انصاريان ساخته شده است.

فيلمي به شدت زنانه كه ظرافت هاي بي بديلي در ساخت آن به كار گرفته شده و از سوژه اي پيش پا افتاده مانند نازايي زن داستان، فيلمي تكان دهنده و ماندگار ساخته شده است.

مهرجويي كه علاقه خاصي به ادبيات دارد فيلم «درخت گلابي» را براساس قصه اي از گلي ترقي ساخت كه ظرافت هاي بسيار در ساخت آن به كار رفت و فضاي به شدت شاعرانه اي دارد.

اما با همه اينها فيلم چندان مورد توجه مخاطبان عام قرار نگرفت و فروش بالايي را رقم نزد!

«ميهمان مامان» كه براساس داستاني از هوشنگ مرادي كرماني ساخته شد، يكي از بهترين فيلم هاي مهرجويي است كه لحن شاد و شوخ و شنگي دارد بي آنكه به لودگي متوسل شود.

فيلم داستان خانواده ايست كه براي تهيه شام ميهمان هاي خود با مشكل مواجه شده اما در نهايت با ياري همسايه ها به بهترين شكل آن را برگزار مي كنند.

بازي هاي فوق العاده بازيگران در كنار فيلمبرداري درجه يك تورج منصوري را مي توان مهمترين نقاط قوت فيلم دانست كه كارگرداني خلاقانه مهرجويي آن را تكميل كرده است.

«سنتوري» ديگر ساخته مهرجويي است كه پس از توقيف رسمي، به سرنوشت غم انگيزي دچار شد و با پخش نسخه قاچاق به نابودي كشيده شد.فيلمي جذاب با محوريت اعتياد كه به شكل تكان دهنده اي به تصوير كشيده شده است.بازي عالي بهرام رادان بزرگترين نقطه قوت فيلمي است كه نمايش آن در سينما مي توانست ظرافت هاي آن را بيشتر نمايان سازد.

توقيف اين فيلم مهرجويي را وارد دوره جديدي از فيلمسازي مبتني بر نگاهي سرخوشانه به زندگي كرد.

اپيزود نخست «طهران تهران» شروع كننده اين دوره بود كه در سال هاي بعد به فيلم هايي همچون «نارنجي پوش» و «چه خوبه كه برگشتي» ختم شد.فيلم هايي با كيفيت نه چندان بالا كه بسياري از دوستداران اين سينماگر را مايوس و از او دور ساخت.مهرجويي اين روزها در تدارك فيلم جديد خود با نام «اشباح» است اما بايد منتظر ماند كه اين استاد كاركشته سينما و موج ساز با نمايش «اشباح» خود بار ديگر مخاطبان خود را ميخكوب كند يا نه؟