شب های محرم و هیات

  صبح ساحل، سیاسی-   عزاداری های امام حسین(ع) همیشه بخشی از خاطرات وهویت ایرانی و ایرانیان است. در هرجای دنیا که باشیم برای این عزاداری ها دلتنگ می شویم. به هیئتها سری می زنم تا بتوانم با گرفتن عکس از مراسم محرم ،برای دوستان دور از دیار بندرعباس حال و هوای عزاداری دوران نوجوانی وکودکی هایشان را زنده کنم. به محله ای که همواره جمعیت زیادش درعزاداری ها شهره خاص و عام بود سرمی زنم. به دعوت دوستان حسینیه های مرکز شهر را انتخاب می کنم. حسینیه ای قدیمی که می گویند 140سال قدمت دارد. وسایل عزاداری شان به راه است و جوانانی که باید برای حفظ میراث این حسینیه وسابقه آن آنها را به دست بگیرند، یادش بخیر روزهای عزاداری که حداقل چهار حلقه از جوانان وبزرگسالان در حیاط مسجد محله ما هر شب به سوگ کربلا تشکیل می شد ، زنجیر به نوبت بین بعضی دوستان دست به دست می شد و رقابت برای توزیع و چیدن خرما و حلواهایی که برای نذرآورده می شد بین خانم ها هر شب دلهای همه را به همدیگر و به صحرای نینوا نزدیکتر می کرد، کسی می گوید مسئول حسینیه گوشه حیاط مشغول رسیدگی به امور است، درمسیرم به سمت او چشمی می گردانم جمعیتی که آمده مرابه گذشته ای که می شناختم می برد.  استقبال مردم از حادثه امام حسین در هرمقطع تاریخی مستقل از حوادث سیاسی نماد ایران اسلامی شده و هیچکس آنرا متعلق به هیچ تفکر و دسته و جناحی سیاسی نمی داند. امام حسین^(ع) برای پیروانش فقط امام حسین کربلا و فرزند امام علی^(ع) و شهید کربلاست که تنهابا 72 تن از یارانش در برابر سپاه ظلم ایستاد.

ازآنجا می گذرم،  تنها با فاصله 100 متر از این حسینیه ، هیئتی دیگر که با نام هیئت جوانان گیلانی مقیم بندرعباس شناخته می شود قرار گرفته.مراسم این هیئت تا ساعتی دیگر آغاز می شود و(همزمان با  مراسمی که در حسینیه پیش گفته در جریان است ادامه می یابد).

حسینیه ای دیگر حوالی چهار راه فاطمیه ، به نام حسینیه نجات برای جای دادن جمعیت عزادار آماده شده است. مسئول حسینیه حاج حبیب نجاتی زاده دریایی ، قدمت آنرا 200سال ذکر می کند. او می گوید وسایل ولوازم موردنیاز عزاداری تماما باکمکهای مردمی خریداری شده . برای مراسم روضه خوانی ، واعظی از طرف سازمان تبلیغات اسلامی معرفی می شود و دستمزد وی هم از کمکهای مردمی پرداخت می شود.

صدای عزاداری از جهات مختلف شنیده می شود . صدایی که به نظر چندان دورتر نیست. صدا از هیئتی است که تنها 20 متر با این حسینیه فاصله دارد و مداح آن مداح قدیمی حسینیه نجات است. هیئت جدید، هیئت عاشقان امام حسین (ع) است که در زمین ورزشی اتحاد برپا می شود. این هیئت همچون بسیاری هیئتهای تازه شکل گرفته مکان ثابتی ندارد اما برخلاف حسینیه قبلی که فقط روضه خوانی شبهای محرم را برگزار می کند، مداحی دارد و سینه زنان را پرشورتر برای عزاداری آماده می کند و همین طور سوز بیشتری به جانهای منتظران شنیدن مصیبتهای روز عاشورا .

نجاتی زاده مسئول هیئت عاشقان امام حسین (ع) یکی از عوامل کم رونق شدن عزاداری برخی حسینیه ها را صدور مجوزهای بیش از حد می داند و می گوید بهتر است سازمان تبلیغات اسلامی به هیئتهای سیار مجوز ندهد، چراکه فقط جمعیت عزادار را پراکنده می کنند و معلوم نیست تا چه زمانی هم دوام داشته باشند.

هیئت عاشقان امام حسین (ع) هم با کمکهای مردمی وهزینه های شخصی اعضای هیئت امنایش تامین می شود وچهارسال است که در زمین ورزشی اتحاد مراسم عزاداری محرم را برپامی کند. این هیئت، عزاداران را با مداحی و نیز سنج و دمام به فضای 1400سال پیش وروزهای مصیبت کربلا می برد . با شروع سنج و دمام کوبی کمی جمعیت متمرکزتر می شود وکسانی که از اطراف عبور می کنند هم سری به این مراسم می زنند. درکل سالهای اخیر وجود موسیقی عاملی در جذب مردم به ویژه جوانان به هیئت های هم بوده است.

این پرسش که آیا مکان شرط صدور مجوز است یا نه را با معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در میان گذاشتیم. علی اکبر انصاری مکان را شرط تاسیس هیئت نمی داند و می گوید:«دو نوع هیئت داریم یک نوع ثابت که دارای ساختمان و مکان ثابت هستند و یک نوع سیار که برای عزاداری ها محوطه ای از شهرداری یا مدرسه یا فضایی شخصی در اختیار می گیرند ».

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در تشریح روند تاسیس هیئت عزاداری توضیح داد : « برای صدور مجوز ابتدا تشکیل هیئت امنای مذهبی مرکب از 5نفر لازم است و بعد از آن هر هیئت چهاررکن دارد که باید به سازمان تبلیغات اسلامی معرفی کند: 1- روحانی هیئت ،2- قاری هیئت، 3- مداح هیئت ،4 – مسئول هیئت که رابط هیئت با سازمان است».

رشد هیئتهای عزاداری اگرچه ممکن است جمعیتهایی که تعلقات گروهی شان قوی تر از حس تعلق شهروندی است را راضی کند اما حقیقتا بعد از مدتی که مشخص شد ظرفیت محله یا منطقه ای ، متناسب با این افزایش هیئتها نبوده و جمعیت مناسب یک عزای عاشورایی را فراهم نکرد ، معلوم نیست چه سرنوشتی می یابد.

به فاصله یک خیابان از هیئت عاشقان امام حسین (ع) و هیئت نجات ، هیئت ابا عبدالله الحسین واقع شده است. این هیئت که متعلق به اصناف است عمدتا میهمانانش را هم بازاریان تشکیل می دهند وظاهرا بنا به گفته یکی از اعضای هیئت امنا هریک از عزاداران بعداز حضور در این هیئت در هیئتهای دیگری که تعلق محله ای یا گروهی دیگری به آن دارند نیز شرکت می کنند.

مراسم هیئت ابا عبدالله (ع)هم موقتا در محوطه ای باز که داربست زده شده برگزارمی شود و وسایل لازم آن با کمک اعضای هیئت خریداری شده و همانند سایرهیئتها این هیئت هم از سازمان بازرگانی کمکهایی دریافت می کند. مجددا با فاصله اندکی از هیئت اصناف هیئت مسجد اصغریه وجود دارد که به دلیل فضای کم حیاط  مسجد در مقابل منزل یکی از اهالی محله مراسم سینه زنی برپامی کند. این هیئت که از سال 75 تشکیل شده موفق به تاسیس بنایی گسترده تر نشده و وحید حمایتی ،مسئول هیئت می گوید :«عزاداران این هیئت هم بعداز شرکت در مراسم این هیئت به هیئتهای دیگر سرمی زنند».

درحالی که چندهیئت با فاصله نزدیک از امکانات مختلفی برخوردارند، هیچ نشانه ای ازتلاش برای تقویت وحدت عزاداری در ابعادی مناسب به چشم نمی خورد. هیچ یک از مسئولان هیئتها برخلاف آنچه عموما گفته می شود تبلیغات برای جذب جوانان را راه پررونق تر شدن هیئتها نمی دانند. هیئت بروجردی هاو چهارمحالی ها هم هیئت دیگری است که خانه یکی از اعضای هیئت امنا وقف این ایام شده است.هیئت که به نام زینبیه شناخته می شود ابتدا در میدان اتوتاج سابق شکل گرفته بود و اکنون در محله درخت سبزاست. مسئول آن که انگیزه راه اندازی هیئت را باقیات و صالحات می داند، می گوید هیئتهای نهاوندی ها وخرم آبادی ها از این هیئت منشعب شده اند. او سابقه این هیئت را 35سال ذکر می کند. هادی فلواتی می افزاید این هیئت سالهازمین شهرداری را رایگان دراختیارداشته وهزینه هایش از کمکهای مردمی تامین می شود.

در فاصله 60یا 70 متری از هیئت قبلی هیئت نهاوندی ها مراسم عزاداری شبهای محرم  را برگزار می کند.  این هیئت در محوطه اي جلوي تعميرگاه هاي شير اول، با داربست منبري درست كرده و مداح نوحه خواني مي كند ، نوازندگان طبل بزرگ و طبل ريز با او همراهي مي كنند و زنجير زنان با ضرب طبل بزرگ زنجير مي زنند،نهاوندي های مقيم بندرعباس در مراسم حضور داشتند،همسايگان هيئت به خصوص خانم ها كه روي زمين نشسته بودند مراسم را نظاره مي كردند و همچنين به دليل اينكه هيئت نبش خيابان قرارگرفته، مردمي كه با وسايل نقليه خود در عبور بودند ترمزي مي زدند و دقايقي را به عزاداری مي گذراندند كه باعث ترافيك مي شد ، خوروي پليس براي جلوگيري از ترافيك دقایقی بعد به این محل رسیدروبروي اين هيئت آن طرف خيابان (شيراول)هيئتي ديگر در كوچه اي نزديك به خيابان سنج و دمام مي نواختند ، عده اي هم دمام ها را با آتش گرم مي كردند كه آماده كوبيدن شوند.سازمان تبلیغات اسلامی تاکنون برای 525 هیئت در بندرعباس و حومه و300 هیئت در بندرعباس مجوز صادرکرده است. مناسب نبودن این تکثرو عدم نیازشهر به داشتن این تعداد هیئت به راحتی با یک نگاه به مراسم دهه محرم در هیئتهای سطح شهر قابل تشخیص است.بعد از اینکه هیئتهای مختلف مذهبی حول محور مداحان یا قومیتهای استان و حتی قومیتهای استانهای دیگر به تعدد هیئتهای عزاداری دامن زد، اخیرا هیئتهایی با محوریت اتحادیه های شغلی و حتی ادارات گویا بیش از پیش از وحدت عزاداران حادثه کربلا خواهد کاست.هنگامی که تأسیس هیئت سیار در شورای انقلاب فرهنگی تصویب شد شاید کسی پیش بینی نمی کرد که این مجوز زمینه ای باشد برای آنکه تمرکز عزای شهرها با پراکندگی کنونی رونق و شور و حال عزاداری بسیاری حسینیه ها و مساجد قدیمی را اندکی کمتر کند. به گفته بانی یکی از هیئتها، ابتدا هر هیئت سالانه مجوز می گیرد و اگر بعداز 5سال مداوم مجوزش تمدید شد، می تواند مجوز دائم را دریافت کند.مسئول هیئت عاشقان امام حسین(ع) نیز مانند بسیاری از مسئولان هیئت های عزاداری  معتقد است :« اگر چندین هیئت باهم متحد می شدند و فضایی باز ووسیع را برای مراسم شبهای محرم در اختیار می گرفتند قطعا مراسم عزاداری هم پرشورتر برگزارمی شد». باتوجه به اینکه صدور مجوز کاملا در اختیار سازمان تبلیغات اسلامی است به نظر می رسد توجه به مقوله وحدت برگزاری مراسم وکمک به عزاداری های منسجم تر که متناسب تر با بزرگی وعظمت مصیبت عاشورا باشد کاملا تحت تاثیر سیاستها ومدیریت این سازمان باشد.

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی در خصوص اینکه آیا حداقلی از فاصله با حسینیه یا مسجد قدیمی تر برای صدورمجوز در نظرگرفته می شود یا نه می گوید:«عزاداری امام حسین(ع) مستحب موکد است . البته سعی ما این است که مساجد وحسینیه ها از جمعیت خالی نباشد . اگر احیانا جوانانی مشتاق تأسیس هیئتی هستندو شرایط آنرا هم دارند می توانند هیئت تشکیل دهند ومامعیارخاصی برای رعایت حداقل فاصله نداریم، اما اگر بدانیم مسجد یا حسینیه ای خالی باشد وظیفه ما تنهااین است که از  تکثیرجمعیت بین هیئت و مساجدوحسینیه ها نهی کنیم ».همین سیاست اکنون باعث شده در منطقه ای حدفاصل شاه حسینی و قدس فاصله سه یا چهار حسینیه وهیئت تنها یک یا دوخیابان باشد و همین پدیده باعث شده تنها معدودی از هیئتهای عزاداری های با جمعیت های عزادار کافی برپاشود.

انصاری در ادامه البته اظهارات شفاف تر دارد او می گوید:«یکی دیگر ازعواملی که به افزایش تعداد هیئتها منجرشده ،عدم سنخیت کلیدداران مساجد ( که افرادی سالخورده هستند )باجوانان است که منجر به فاصله گرفتن جوانان از مساجد و روی آوردن به تشکیل هیئت هاتوسط آنان شده است».

 حتی اگر جذب جوانان علت عملکرد سازمان تبلیغات بوده است بهتر است این موضوع را نیز در دستور کار قراردهد که به این شیوه تنها جوانان خواهان تاسیس را راضی کرده است در حالیکه جوانان دیگر که تنها می خواهند در مراسم ده روز محرم در عزاداری امام حسین وفرزندان وخانواده رنجدیده شان شرکت کنند ، مشتاقند تا درعزاداری هایی با شوروحال حسینی مشارکت کنند، نه هیئتهایی که به دلیل تعدد با پراکندگی جمعیت محله شان مواجهند! درحالیکه اتحاد آنها در یک محله و منطقه می تواندخیل جمعیت پراکنده را منسجم تر گردآورده و صدای سینه زنان تا کیلومترها زمین را از مصیبت و غم عزاداران بلرزاند.

هرچند سازمان تبلیغات اسلامی مجوز دادن را اقدامی برای هویت بخشی می داند اما نمی گوید محور هویتی که مدنظر سازمان است چیست؟ از آنجا که درتاسیس هیئت جزهمان حضورارکان چهارگانه شرایط دیگری وجود ندارد آثار اقدامات اینچنینی برهمه آشکارشده است. باتوجه به اینکه هدف از عزاداری ها انتقال مفاهیم اعتقادی به نسل آینده و یادداشتن خاطره عظیم ترین حادثه تلخ تاریخ است ، هرچه مراسمی که درایام سوگواری برپامی شود بزرگتر و پررونق تر وپرشورتر باشد، به دلیل برخورداری از جاذبه های هیبت و ابهت ، هم بیشتر یادآور عظمت این حادثه و هم موثرتر در برساخت هویت برای جوانان وساکنان این مرزوبوم خواهدبود.جستجوی این گزارش آشکارکردکه برنامه ریزی خاصی برای بهتر کردن مراسم برگزاری عزاداری عاشورا در پشت این مجوزها نبوده واکنون بسیاری هیئتها معترفند که می توان با ادغام چندین هیئت به نحوموثرتری این میراث معنوی درمراسم عزاداری محرم را حفظ کرد. اینکه تااین حد پراکندگی چه سودی برای شکل گیری هویت شهروندی ساکنان بندرعباس و تقویت وحدت داشته پرسش جدی ای است که هیچ پاسخ وشاهدی برای آن یافت نشد.