پوست انداختن مشاغل

تحول عظیمی که شیوع کرونا بر شیوه زندگی به وجود آورده، تمام جهان را متأثر کرده است؛ از کشورهای پیشرفته گرفته تا روستاهای دورافتاده. همه حوزه‌های فعالیت انسان دستخوش تغییرات سریعی شده است. از دید کارشناسان اما تغییرات حوزه بهداشت و فناوری بیش از هر حوزه‌ای به چشم می‌آید. می‌توان مدعی شد که تقریباً راه و روش کسب‌وکار همه افراد در یک سال گذشته، کم‌وبیش دگرگون‌شده است. نوآوری‌های به‌کاررفته در حوزه فناوری به‌سرعت فراگیر و جایگزین نوع سنتی خود شده‌اند. استان هرمزگان ازجمله استان‌هایی است که به دلیل اقتصاد دریا محور و ترانزیتی‌اش، قبل از شیوع کرونا اقداماتی در حوزه فناوری انجام‌شده بود و گمان می‌رفت که برای ورود به دنیای تجارت مبتنی بر فناوری آمادگی نسبی داشته. به نظر می‌رسد اما این اقدامات آن‌طور که بایدوشاید اعمال نشده است و جای کار بسیاری در این حوزه وجود دارد. کارشناسان فناوری معتقدند که مشکلات بنیادین این حوزه که از قبل در استان وجود داشته، باعث شده است تا گرایش‌های کسب‌وکارها و خدمات به چند صفحه ساده اینستاگرامی و فروشگاه‌های آنلاین آماده محدود شود. در ادامه با دو کارشناس فعال در حوزه فناوری تأثیر کرونا را بر دگرگونی کسب‌وکارهای هرمزگان بررسی می‌کنیم.

گفت‌وگو با «بهزاد حبیب زاده بندری » و «محمدامین حکیم»، کارشناس کامپیوتر درباره رابطه کرونا و فناوری

سمِ شتاب‌زدگی در توسعه

«بهزاد حبیب زاده بندری»، مشاور و مجری پروژه های اتوماسیون نرم افزار و «محمدامین حکیم» دانش‌آموخته مهندسی کامپیوتر و  طراح توسعه‌دهنده نرم‌افزار هستند. این دو کارشناس و کارفرمای بومی به سوالات ما پیرامون تأثیر کرونا بر کسب‌وکارهای هرمزگان پاسخ می‌دهند.

آیا شرکت‌های فعال در حوزه فناوری هرمزگان، بعد از شیوع کرونا وضع بهتری نسبت به کسب‌وکارهای بیگانه با فنّاوری داشتند؟

حبیب زاده: از دیدگاه‌های مختلف می‌توان این مسئله را بررسی کرد؛ اول کمبود دانش روز متولیان، سفارش‌گیرنده‌ها و درخواست دهنده‌ها در این حوزه، آن‌هم تحت عنوان استارت‌آپ و خلق ایده کماکان حس می‌شود. مسئله بعدی فاصله اجرایی شدن این پروژه‌ها و ضمانت اجرایی با موفقیت‌های نسبی کم آن است که ایجاد مشکل می‌کند. از سویی با توجه به نرخ بالای تغییرات در حوزه فناوری، پیدا کردن مجموعه خدمات فاوا در حوزه مشاوره و توسعه اتوماسیون‌های نرم‌افزاری بادانش بروز در استان هرمزگان بسیار کم است. از سوی دیگر وارداتی بودن عموم زیرساخت‌های اجرایی حوزه فناوری آن‌هم در شرایط کرونا و تحریم‌ها، مشکلات را بیشتر کرده است. یک نکته دیگر را نیز اضافه کنم چاشنی خلاقیت باید در ارائه خدمت الکترونیک در حوزه گردشگری وجود داشته باشد تا منجر به شکست نگردد. درنتیجه نبود موارد فوق باعث توسعه و ایجاد خدمات بی‌کیفیت یا باکیفیت اما عمر کوتاه در این حوزه شده است؛ بنابراین کنترل دقیق کیفیت ارائه خدمات در این حوزه باید مدنظر باشد و نهادهای مربوطه کیفیت‌سنجی کنند. پیشنهاد من در این‌باره توسعه مرکز بومی مشاوره فناوری اطلاعات است. نیاز به ایجاد تشکل منسجم و حمایت دستگاه‌های دولتی در این حوزه به‌شدت حس می‌شود. برای کمک کردن باید مراکز مشاوره فعال با حضور متخصصان آشنا به دانش روز وجود داشته باشد.

حکیم: از دیدگاه من و با توجه به تجربه چندین ساله، در همین مدت کوتاه شیوع کرونا، خدمات حوزه گردشگری، بخش خرید آنلاین مسافران، تعداد درخواست‌ها برای فروشگاه‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین در هرمزگان بسیار بالاتر رفته است. نسبت به سال گذشته، اکثر فروشگاه‌ها اقدام به راه‌اندازی فروشگاه آنلاین یا فروش از طریق شبکه‌های اجتماعی رو شروع کرده‌اند. حتی تعدادی فروشگاه از این مرحله فراتر رفته و فروش حضوری رو کنار گذاشته‌اند و به فروش آنلاین روی آوردند؛ می‌توان نمونه‌هایی از فروش لوازم‌خانگی تا آبزیان و صید روز را نام برد. در حوزه گردشگری و کسب‌وکارهای دریا محور این درخواست‌ها به نسبت زیاد نیست.

آیا همه‌گیری ویروس کرونا تمایل کسب‌وکارهای استان را به استفاده از شرکت‌های فناوری بومی بیشتر کرده است؟

حبیب زاده: در کسب‌وکار دیجیتال باید تمامی جوانب به‌طور دقیق بررسی شود. برای همه چالش‌های پیش‌رو بایستی چندین راه‌حل حتی به‌صورت موازی و هم‌زمان وجود داشته باشد. تمامی این فرآیندها باید به‌ دور از شتاب‌زدگی باشند. شیوع کرونا در جوامع پیشرفته سرعت بی‌سابقه‌ای در توسعه و بهبود کیفیت خدمات الکترونیکی داشته است. مخصوصاً در مواردی که بستر زیرساختی مناسب با قابلیت توسعه وجود داشته است. در ایران و حتی هرمزگان هم بی‌تأثیر نبوده و ایجاد شتاب‌هایی شده است. شتاب‌زدگی در توسعه، آن‌هم بدون زیرساخت مناسب، بدون خلاقیت و طراحی راه‌حل‌ها در پروژه‌های پیچیده مانند سم با اثر بلندمدت است. سمی که روزهای نخست به وجود آمدن کسب‌وکار یا خدمت اثری نداشته‌است ولی با به وجود آمدن چالش و نبود راه‌حل‌های مناسب برای خطرهای پیش‌بینی‌نشده، تأثیر خود را نمایان می‌کند و ضریب شکست را افزایش می‌دهد. تکاپویی در ادارات دولتی با ساختار مهندسی برای تسریع یا بهبود در ارائه خدمات به وجود آمده است. تمایل به راه‌اندازی سریع منجر به خرید اپلیکیشن های آماده می‌شود یا متقاضیان مجبور به انتخاب یکی از گزینه‌هایی می‌شوند که بیشترین تطابق را با نیازهای مجموعه دارد؛ درصورتی‌که قابلیت توسعه و شخصی‌سازی در این انتخاب‌ها دیده نشود باعث عدم کارایی یا حتی شکست در بلندمدت است. پس می‌توان گفت شتاب‌زدگی‌های عصر کرونا اصلاً مناسب نیستند.

حکیم: بله کسب‌وکارهای زیادی برای راه‌اندازی وب‌سایت با فروشگاه آنلاین خود یا الکترونیکی کردن خدماتشان به شرکت‌های حوزه فناوری بومی یا منطقه‌ای روی آوردند. در دسترس بودن این شرکت‌ها در شیوع کرونا و اعتماد به نیروهای بومی با رزومه و عملکردهای بسیار مناسب یکی از دلایل اصلی تمایل این شرکت‌ها به شرکت‌های فناوری بومی است. تا حدودی نگاه‌ها به سمت شرکت‌های بومی متمایل شده است که این دیدگاه ممکن است در درازمدت تأثیر مثبتی را به همراه داشته باشد و من تا حدودی به تغییرات خوش‌بین هستم، آن‌هم به‌شرط رفع مشکلات بنیادین این حوزه.

رشد کدام بخش از شرکت‌های حوزه فناوری در دوران کرونا بیشتر بوده است؟

حبیب زاده: عملاً شواهد بصری در سطح شهر به‌جز سفارش‌های آنلاین چند فست‌فود و فروشگاه انگشت‌شمار، خدمات آنلاین خاصی دیده نمی‌شود. فکر می‌کنم که گرانی و عدم ثبات قیمت‌ها، مانع از شروع کسب‌وکار فروش آنلاین مناسب در هرمزگان و به‌طورجدی در کل ایران شده است.

حکیم: تجربه و آمارهایی که به دست من رسیده است نشان می‌دهد که تجارت الکترونیک یا همان فروش‌های آنلاین و وب‌سایت‌های مرتبط به این حوزه، رشد چشم‌گیری داشته‌اند. مابقی به سمت صفحات شبکه‌های اجتماعی و روبات‌ها آنلاین روی آورده‌اند. جای خالی ایده‌های نو در حوزه‌های مختلف کسب‌وکار و اتوماسیون‌های روز حس می‌شود.

ارزیابی شما درباره موانع استان هرمزگان در توسعه کسب‌وکارهای فناوری محور چیست؟

حبیب زاده: در درجه اول عدم دانش بروز و کافی این حوزه در استان را می‌توان مانع اصلی نام برد. عدم شایسته‌سالاری در واگذاری پروژه‌ها به متخصصان مانع بزرگ‌تر بعدی. عدم وجود مکانیسم منسجم، شناسایی و به‌کارگیری پتانسیل‌های جوان و بومی، عدم مدیریت دانش و به‌کارگیری تجارب پروژه‌های شکست‌خورده. ناکارآمدی شدید تشکل‌های صنفی و پارک‌های علم و فناوری هم موارد دیگر هستند. اضافه کنم که تحریم در حوزه‌های زیرساختی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کشور خود یک معضل بزرگ است که بر استان‌هایی چون هرمزگان تأثیر بیشتری نیز می‌گذارد. مورد قابل‌تأمل بعدی نیز عدم استفاده از شرکت‌های بومی و متخصص در اداره‌ها، ارگان‌ها و صنایع استان هستند که اکثر آن‌ها با توجه به در دسترس بودن ظرفیت بالا و مناسب شرکت‌های فناوری بومی در استان هرمزگان، همچنان از شرکت‌های خارج از استان استفاده می‌کنند که این می‌تواند به رشد شرکت‌های بومی لطمه بزند. نام‌گذاری کوچک‌ترین ارائه خدمات اینترنت در هر بستری در استان تحت عنوان هوشمندسازی یک اشتباه است و در آخر واگذاری پروژه‌های مهم و بزرگ در این حوزه به وابستگان و ایجاد یک رانت که مانع از توسعه هر حوزه‌ای می‌شود چه برسد به فناوری.

حکیم: عدم اطلاع کافی مردم و صاحبان کسب‌وکارها با روش‌های تجارت الکترونیک می‌توان یک دلیل مهم عنوان کرد. نبود زیرساخت‌های مخابراتی مناسب از سویی و سنتی بودن حمل‌ونقل برای نقل و انتقالات پستی از سوی دیگر، عمده مشکلات این حوزه برای گسترش یا شروع کسب‌وکارهای آنلاین است. مسائل و موانع ریزودرشت این حوزه به دلیل نوپایی بیشتر از سایر حوزه‌ها است که در دوران پیش از کرونا حل‌نشده بود و در دوران پساکرونا به‌سادگی، قطعاً حل نخواهد شد. مشکلات باعث می‌شود که کارفرماها و صاحبان کسب‌وکارها، سرمایه‌گذاری بلندمدتی روی تجارت آنلاین خود انجام ندهند و ضریب شکست خود را بسیار بالا ببینند که همین مورد یک آسیب عمده محسوب می‌شود.

در این دوران مردم بیشتر به کدام حوزه مرتبط با فناوری متمایل بوده‌اند؟

حبیب زاده: سرگرمی و گذراندن اوقات فراغت با مشاهده محتوای گوناگون در اینستاگرام، آپارات و امثال آن، بیشترین سمت‌وسویی است که به چشم می‌آید.

حکیم: در مورد پزشکی فقط برخی از موارد مانند گرفتن نوبت به‌صورت آنلاین به‌صورت محدود امکان‌پذیر است. در دسترس نبودن نسخه‌های پزشکی الکترونیکی و تهیه دارو به‌صورت آنلاین از کمبودها در این حوزه است. در مورد گردشگری آنلاین به نظر می‌رسد که اطلاعات دقیق و کامل از مناطق گردشگری استان هم وجود ندارد. در دسترس نبودن اطلاعات مناطق گردشگری برای توریست در سایت‌های معتبر خارجی از کمبودهای حوزه گردشگری است. نبود پذیرش و رزرو آنلاین برای بوم گردی‌ها و نبود خدمات مربوط به تور و حمل‌ونقل‌ها به‌صورت آنلاین ازجمله مشکلات حوزه گردشگری است.قطعاً بیشترین تمایل به سمت تجارت آنلاین بوده که عمده دلیل آن‌هم ارزان بودن و آماده بودن برخی زیرساخت‌ها از قبل است و بعدازآن، دورکاری در برخی اداره‌ها و آموزش از راه دور می‌توان نام برد که به دلیل قرنطینه‌های پی‌درپی، اعمال محدودیت‌ها و تعطیلی مدارس، محبوب‌تر یا پررنگ‌تر شده است. دورپزشکی یا هوشمند سازی اشیا آن‌چنان‌که بایدوشاید مورد استقبال قرار نگرفته است که شاید نبود زیرساخت‌ها، دانش و امکانات تخصصی این حوزه که قبلاً نیز گفته شد، عامل اصلی برای عدم رشد آن باشد. از سویی به فراگیر شدن اینترنت اشیا و در دسترس بودن وسایل هوشمند سازی متأسفانه در استان جز تعداد محدود و معدودی، شاهد انجام این موارد نبوده‌ایم. با توجه به اینکه استان هرمزگان جزو مناطق گرمسیر بوده و مصرف وسایل سرمایشی بیشترین میزان مصرف انرژی را دارد، استفاده از هوشمند سازی، امکان صرفه‌جویی و مصرف بهینه انرژی و بالا رفتن امنیت را به طرز قابل‌توجه ای افزایش پیدا خواهد کرد.