طوفان شن‌ در کمین شرق هرمزگان

منابع طبیعی هر جامعه، ثروت آن جامعه است که فقط به نسل حاضر تعلّق ندارد؛ بلکه میراثی است که متعلّق به آیندگان نیز هست. در چند سال گذشته شاهد بیشترین بلایای طبیعی در کشور و سراسر جهان بوده‌ایم که پیامی آشکار را نمایان می‌کند و آن‌هم از بین رفتن منابع طبیعی است.  ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و با آب‌وهوای بیابانی و نیمه بیابانی شناخته می‌شود که بیش از 80 درصد مساحت آن را آب‌وهوای نیمه‌خشک و خشک تشکیل می‌دهد. در دهه‌های اخیر به دلیل مدیریت نادرست منابع آب و تخریب بخش‌های گسترده‌ای از جنگل‌ها و مراتع کشور، اقلیم ایران دچار صدمات جبران‌ناپذیری شده است و هم‌اکنون تغییرات اقلیمی وسیعی را به‌خوبی در فصل‌های مختلف سال شاهد هستیم. ازجمله این تغییرات می‌توان به بحران آب، گرم شدن هوا و تغییرات اقلیمی ناگهانی در کشور اشاره کرد که به یک چالش اصلی در کره زمین و ساکنان آن تبدیل‌شده است. یکی از این معضل‌های طبیعی پدیده شن‌های روان است؛ مشکلی که برای مردم هرمزگان موضوع تازه‌ای نیست و کم‌وبیش هرسال با آن مواجه هستند به‌طوری‌که برخی از روستاهای شرق هرمزگان خالی از سکنه شده است.

 گفت‌وگو با «راضیه میر»، کارشناس ارشد
امور بیابان و بیابانزدایی درباره راهکارهای برون رفت از معضل شنهای روان
هجوم ماسه‌های روان
پدیده شن‌های روان یک چالش زیست‌محیطی است که استان هرمزگان چندین دهه است با آن دست و پنجه نرم می‌کند و جلوگیری از خسارات بیشتر این مشکل نیازمند اقدامات جدی است. در این گزارش با «راضیه میر»، کارشناس ارشد امور بیابان و بیابانزدایی گفت‌وگو کردیم تا از چگونگی مواجه با این مشکل و راهکار برون‌رفت از آن آگاه شویم. فرسایش خاک و هجوم ماسه‌های روان، واژه‌های ناخوشایندی برای ساکنان مناطق خشک و بیابانی استان هرمزگان است که در چند دهه گذشته مشکلات و معضلات بزرگی به‌وجود آورده. در چند سال اخیر به دلیل خشک شدن اراضی این پدیده بیشتر نمایان شده است. هجوم ماسه‌های روان یکی  از پیامدهای خشک‌سالی است که بیشترین آثارش را در شرق استان می‌توان دید. به‌طوری‌که در حوزه شرق جاسک افزایش شدید فرسایش بادی بـاعث از بین رفتن درختچـه‌ها و درخت‌زارهای موجود در منطقه شده و روند رو به رشد تپه‌های ماسه‌ای را در این مناطق به دنبال داشته است. تپه‌های ماسه‌ای بسیاری از روستاهای منطقه را مدفون کرده و روستاهای زیادی در اثر هجوم تپه‌های ماسه‌ای خالی از سکنه شده و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی از بین رفته است.
       
چگونگی ایجاد شن‌های روان و عوامل تشدیدکننده این معضل چیست؟
افزایش جمعیت انسانی و به دنبال آن افزایش روزافزون تقاضا برای مواد غذایی و همچنین تغییر در الگوی مصرف، موجب توجّه بیشتر به منابع آب‌وخاک به‌عنوان پایه‌های اصلی تولید، شده و وابستگی به منابع آب‌وخاک نیز موجب فشار بر منابع طبیعی شده است. تنوع نیازها و بهره‌برداری‌های انسان امروزی از عرصه‌های منابع طبیعی، در مقایسه با انسان‌های قرون قبلی بسیار افزایش‌یافته و این امر سبب شده که سالیانه هزار هکتار از اراضی تبدیل به بیابان گردد. این پدیده نامحسوس، بسیار خطرناک است و در صورت استمرار منجر به تخریب سرزمین‌ها، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌شود و زیان‌های غیرقابل جبرانی را به دنبال می‌آورد که این فرایند به‌نوبه خود یک تهدید برای توسعه پایدار تلقی می‌شود. تشدید فرسایش بادی آثار مخرب فراوانی بر بسیاری از پروژه‌های عمرانی منطقه به‌جا می‌گذارد، مدفون شدن راه‌های ارتباطی که بازگشایی مجدد آن‌ها نیازمند صرف هزینه‌های کلان می‌باشد، ازجمله این مشکلات است. تشدید بیابان‌زایی همچنین باعث از بین رفتن پوشش مراتع و هجوم دام‌های سرگردان به اطراف شهرها و روستاها می‌شود. افزایش بیماری‌های مسری دام و انسان، تشدید بیماری‌های چشمی و تنفسی در اثر وجود گردوغبار مداوم در این مناطق از دیگر مشکلات عمده می‌باشد که بر بیکاری و فقر عمومی مردم افزون و مضاعف شده است. تأثیرات منفی هجوم ماسه‌های روان بر عرصه‌های بیابانی به‌گونه‌ای است که رسوبات بادی اراضی کشاورزی، راه‌های مواصلاتی، اماکن مسکونی و تأسیسات شیلاتی و غیره را مورد تهدید قرار داده و خسارات جبران‌ناپذیری را به این مناطق وارد می‌سازد. احیاء مجدد این اراضی، مستلزم صرف هزینه‌های هنگفت است. بنابراین کنترل این پدیده نیازمند عزم ملّی و مشارکت جوامع-محلّی، نهادهای مختلف محلّی، ملّی و بین‌المللی است.
   
قانون مقابله با بیابان‌زایی در هرمزگان تا چه اندازه اجرایی شدها ست و توانسته مفید باشد؟
سطح اراضی بیابانی از کل مساحت کشور، یک‌میلیون پانصد شصت‌وپنج هزار هکتار است. همچنین 183 کانون بحران ماسه‌های روان در کشور شناسایی‌ شدهاست؛ 28 کانون در هرمزگان که سطحی قریب به 318 هزار هکتار از اراضی بیابانی استان را تشکیل می‌دهد. قانون مقابله با بیابان‌زدایی، قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای بیابان‌زدایی در کشورهایی که به‌طورجدی با خشک‌سالی و یا بیابان‌زایی مواجه هستند، می‌باشد و با توجه به اهداف این کنوانسیون و شرایط خاص کشور ما هم ازنظر پدیده بیابان‌زدایی و هم ازنظر شرایط حاد خشک‌سالی، در استان با توجه امکانات موجود سعی شده است اجرایی گردد و تا حدود زیادی این امر صورت گرفته است.
 
اقدامات شاخص
1- مديريت روان آب ها :
الف ) هلالی آبگير
مهمترین اهداف احداث این سازه را می توان افزایش رطوبت خاک ، تغییر میکروکلیمای منطقه، تقویت سفره های آب زیر زمینی، کمک به تنوع گونه ای، جلوگیری از فرسایش خاک،  حفظ گونه های باارزش، احیاء مراتع و... بر شمرد.
ب) بند و بندسار خاكی
سازه اي خاكي است كه به منظور جلو گيري از خروج هرزآبهاي سطحي و ذخيره و نفوذ آب در خاك جهت تامين آب مورد نياز درختان و درختچه هاي موجود در عرصه يا توسعه پوشش گياهي با كاشت بذر و نهال درختان بومي انجام شود.
2-تثبيت ماسه هاي روان
الف- نهالكاری : هدف از اجراي اين پروژه كاهش سرعت باد- تثبيت شنهاي روان- ايجاد فضای سبز و محيط زيست مناسب.
ب- مالچ پاشی: مالچ را می توان پوشش غیر زنده نامید كه جهت تثبيت ماسه هاي روان و محافظت گیاهان در برابر تغییر دمای شدید خاک و از دست رفتن آب زمین بكار ميرود و همچنين جلوی رشد علفهای هرز را می گیرد. مالچ در تابستانهای خشک پوشش مناسبی برای هر نوع گیاه می باشد.
    
در حال حاضر چه شهرستان‌هایی با این معضل روبه‌رو هستند؟
در حال حاضر تقریباً کل استان با این پدیده مواجه هستند اما شهرستان‌های جاسک، سیریک، میناب، بندرعباس، بندر خمیر، بندرلنگه و بستک بیشترین درگیری را دارند.
       
هرساله چه میزان اعتبار برای مهار این مشکل تخصیص داده می‌شود؟
به‌منظور مقابله با این پدیده و اجرایی کردن طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی که در بالا ذکر شد، هرساله اعتبارات ملی و استانی به این موضوع اختصاص می‌یابد که با توجه به شرایط خاص هرمزگان می‌طلبد توجه بیشتری در این زمینه صورت پذیرد.
   
قانون مقابله با بیابان‌زدایی در استان چه اقدامات پیشگیرانه‌ای در اینباره انجام می‌دهد؟
به‌منظور اجرایی شدن قانون مقابله با بیابان‌زایی و خشک‌سالی اقداماتی ازجمله اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی چون مدیریت روانآب‌ها، نهال‌کاری، تثبیت شن‌های روان با مالچ پاشی و کشت نهال بر روی اراضی تثبیت‌شده، ایجاد بادشکن‌های زنده و غیرزنده، حفاظت و قرق اراضی، مدیریت و کنترل دام و چرا، اجرای طرح‌های مشارکتی و استفاده از ظرفیت مشارکت مردمی را می‌توان نام برد.

روزنامه صبح ساحل