فلسفه «به‌زیستی» فراموش شده

جمله‌ی معروف «معلولیت محدودیت نیست» را همه ما شنیده‌ایم. جمله‌ای که معلولان علی رغم نبود شرایط و زیر ساخت مناسب در زمینه‌های مختلف فرهنگی، تحصیلی، اشتغال و غیره آن را بالفعل کردند. در واقع آن‌ها توانایی‌های خودشان را به جامعه و مسئولان اثبات کردند اما سوال این است که جامعه و متصدیانش برای آنها چه کار کردند؟ آیا چیزی بیشتر از ارسال تبریک یا نهایتا برگزاری جلسه در هفته‌ی معلولان بوده‌است؟یا وضع قوانینی که به نظر می‌رسد قرار نیست هرگز اجرایی شوند. از معلولان می‌خواهیم مشارکت اجتماعی داشته باشند اما حتی یک مکان تفریحی مناسب‌سازی شده در کلان شهر بندرعباس برای آن‌ها وجود ندارد! به گفته‌ی مدیرعامل جامعه معلولان استان، فلسفه سازمان بهزیستی که بهتر زندگی کردن افراد دارای معلولیت است، عملاً فراموش‌شده است. گویا سازمان بهزیستی به پرداخت مستمری ناچیز بسنده کرده است و قرار نیست گرهی از کار جامعه معلولان باز کند. در مطلب پیش رو با «محمدحسن استاد»، مدیرعامل جامعه معلولان هرمزگان به طور مفصل گفت‌و گو کرده‌ایم.

گفت‌و گو با مدیرعامل جامعه معلولان هرمزگان پیرامون تشریح مسائل معلولان استان
احیای پویش جمع‌آوری سر بطری برای خرید ویلچر
دو دهه از فعالیت «محمدحسن استاد» در جامعه معلولان استان و تاسیس این موسسه می‌گذرد. استاد دارای مدرک دکتری حقوق عمومی است که مشاور استاندار و  مدیر کل بهزیستی استان هرمزگان نیز بوده است. او توانمندسازی جامعه معلولان را به طور جد پیگیری می‌کند و در حال حاضر رایزنی‌های نهایی را برای تاسیس مرکز علمی کاربردی معلولان را انجام داده است. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌و گو با استاد پیرامون تشریح بخشی از مسائل معلولان استان است.
 
لطفاً گزارشی از وضعیت جامعه معلولان استان ارائه بدهید.
بر اساس آمار تقریبی که قبل از شیوع کرونا به‌دست‌آمده است، در کل استان به‌طور تقریبی 37 هزار نفر و در شهرستان بندرعباس سه هزار و 200 معلول جسمی-حرکتی داشتیم. یک هزار و 400 معلول در بندرعباس و حومه تحت پوشش جامعه معلولان هستند که از این تعداد 470 نفر پرونده مثبت زندگی دارند و مددکاران به آن‌ها خدمات می‌دهند. هزار و 600 نفر نیز در روستاهای بخش مرکزی به سمت شمال استان تحت پوشش جامعه معلولان قرار دارند. طرحی تحت عنوان CBR یا طرح توان‌بخشی مبتنی بر جامعه، در روستاها در حال انجام است. در این طرح معلولان مهارت و حرفه‎ می‌آموزند {ازجمله کشاورزی خرد، دامداری، خیاطی و غیره} تا بتوانند در محل زندگی‌شان خوداشتغالی کنند و کارآفرین ‌شوند. به‌عنوان‌مثال در اینجا شش تا نه ماه رایگان خیاطی می‌آموزند. سپس سازمان فنی حرفه‌ای از آن‌ها آزمون می‌گیرد و در صورت قبولی مجوز رسمی می‌گیرند. پس‌ازاین مرحله سه گزینه مقابلشان می‌گذاریم. اول اگر دوست داشته باشند می‌توانند در کارگاه‌های جامعه معلولان مشغول شوند. دوم اگر معلولیت داشته باشند به بهزیستی جهت دریافت وام معرفی می‌شوند. این سازمان طبق مدرکی که این افراد دارند تا سقف 50 میلیون تومان وام خوداشتغالی می‌دهد. گزینه سوم معرفی سه تا چهار نفر از یک روستا برای راه‌اندازی تعاونی‌های خرد و زودبازده به اداره کار، تعاون و رفاه اجتماعی است. CBR در ايران با ارائه خدمات شش‌گانه به معلولان كه شامل آموزش در خانواده، آموزش در جامعه، استفاده از سيستم ارجاع، ارائه وسايل كمك توان‌بخشی، اشتغال و كاريابي معلولان و خدمات حمايت اجتماعي معلولان است به دنبال تغيير نگرش منفي نسبت به معلولان و ورود آنان به صحنه اجتماعي از طريق تقويت توانمندیهايشان است.
 
میزان مستمری معلولان چقدر است؟
به افراد تحت پوشش بر اساس نوع و میزان معلولیت آن‌ها، از خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید مستمری تعلق می‌گیرد. مبلغ مستمری از اردیبهشت‌ماه سال جاری مستمری برای مددجویان تحت حمایت بهزیستی بر اساس بُعد خانوار از 350 هزار تومان تا یک‌میلیون و 100 هزار تومان پرداخت می‌شود. این رقم مستمری واقعاً گرهی از مسائل زندگی معلولان باز نمی‌کند. افراد دارای معلولیت در این تنگنای اقتصادی با این مبلغ اندک چگونه اموراتشان را سپری کنند؟ بدون شک بین زنده‌بودن و زندگی کردن فرق وجود دارد. بچه‌های معلول باید بتوانند خوب زندگی کنند. از مواهب طبیعی استفاده کنند. در اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و غیره مشارکت داشته باشند. این‌ها شعار نیست حقوق اولیه یک انسان معلول است. همین‌الان در حوزه‌ی فرهنگی-هنری استان هرمزگان جز استان‌های پیشرو است اما چون حمایت نمی‌شویم، اتفاق چشمگیری نمی‌افتد. در موسیقی جز سه استان برتر هستیم. تئاتر معلولان ما نیز همواره جز سه استان برتر بوده است اما پشتیبانی و حمایت قابل‌توجه نیست. فلسفه سازمان بهزیستی که بهتر زندگی کردن افراد دارای معلولیت است عملاً فراموش‌شده است. مسئولان ما تنبلی می‌کنند. بدون تعارف امروز ببینید کجای برنامه‌ی مدون بهزیستی بهتر زندگی کردن معلولان جای دارد. من به‌عنوان فردی که 35 سال معلولیت دارم و 22 سال است با کمک دوستان معلولم جامعه معلولان را تأسیس کرده‌ا‌م، می‌گویم برنامه‌ای برای بهتر زندگی کردن وجود ندارد. آنچه هست برنامه‌های روزمره برای زنده ماندن است. البته این مشکل در کل کشور جاری است. ما معلولان خودمان برای زندگی بهتر آستین‌های همت را بالا زده‌ایم.
     
بودجه‌ای به جامعه معلولان تعلق می‌گیرد؟
بودجه و اعتبارات بهزیستی در ازای خدماتی تخصیص می‌یابد که برون‌سپاری شده است و انجام می‌دهیم. به‌طور مثال تحت عنوان طرح CBR روستایی و شهری و طرح مثبت زندگی، خدمات 22 گانه‌ای را متقبل شده‌ایم که تقریباً به 470 نفر از معلولین شهر بندرعباس خدمات گسترده‌ای را ارائه دهیم. از شناسایی و تجهیز تا توانمندسازی و آموزش. از همین رو درازای خدمات مثبت زندگی، ماهانه، رقمی بین 15 تا 18 میلیون تومان دریافت می‌کنیم. این مبلغ در ازای تعداد نیرویی که به کار گرفته‌شده است، کارهایی که انجام می‌شود و تجهیزاتی که خریداری می‌شود متوازن نیست. شما حساب کنید در حال حاضر هزینه خرید ویلچر معمولی ایرانی دو و نیم تا سه میلیون تومان است. بدون تعارف بگویم، اگر مشارکت‌های مردمی نباشد، هیچ کاری از پیش نمی‌بریم. در همین شرایط نیز هر بار معلولی برای دریافت کمک تماس می‌گیرد یا پیام می‌دهد ناچاریم به او بگوییم شرمنده‌ایم. شدیداً به مشارکت مردمی و کمک‌های داوطلبانه مردم نیاز داریم. ما یک سازمان مردم‌نهاد غیرسیاسی، غیرانتفاعی و غیردولتی هستیم که مشکل زیاد داریم اما اعتبارات موجود بسیار کم است .یکی از موضوعاتی که در طرح مثبت زندگی برای ما هزینه و دردسر زیادی ایجاد کرده مکان‌یابی معلولان در روستاهای صعب‌العبور و دورافتاده استان است. متأسفانه نحوه‌ی تشکیل پرونده در سازمان بهزیستی قدیمی و فرسوده است. تعداد زیادی از این پرونده‌ها یک برگه، با یک شماره تلفن قدیمی و بدون هیچ نام و نشان دیگری ثبت‌شده‌اند. با افرادی مواجه هستیم که سازمان بهزیستی بین 10 تا 15 سال از آن‌ها هیچ خبری ندارد. راستی آزمایی اطلاعات موجود ضرورت دارد که در حد توانمان در حال انجام آن هستیم.
  
با این بودجه اندک، هزینه‌هایتان را چگونه تأمین می‌کنید؟
سر انواع بطری‌های پلاستیکی آب و نوشیدنی‌ها را جمع‌آوری و می‌فروشیم تا هزینه‌ی خرید ویلچر و برخی اقلام توان‌بخشی را به دست آوریم. سر بطری‌‌های بی‌مصرفتان را به ما بدهید. هر 100 هزار سر بطری یک ویلچر می‌شود. سال 94 پویش جمع‌آوری سرِ بطری‌ها را راه‌اندازی کردیم. در آن زمان مردم خیلی مشتاق بودند که بدانند دلیل این کار چیست. جمع‌آوری سر بطری‌ها سه حسن دارد؛ اول اینکه از میزان آلایندگی محیط‌زیست می‌کاهد. دوم اینکه به چرخه تولید برمی‌گردد و حُسن سوم این است که از قِبَل فروش آن می‌توانیم لوازمی اعم از ویلچر، عصا و غیره  را برای معلولان تهیه کنیم. اما بسیاری از صنایع و شرکت‌های بزرگ شهر و استان نه‌تنها به جامعه معلولان کمک نمی‌کنند حتی سر بطری‌هایشان را هم دریغ می‌کنند. قطعاً مسائل و دغدغه‌های ما با سر بطری حل نمی‌شود اما همین هم یک‌قدم کوچک است. اگر صنایع پسماند خشک یا پسماندهای الکترونیکی خود را به ما بدهند، این‌ها را پس از تفکیک به مراکز بازیافت می‌فروشیم و به آن‌ها گزارش می‌دهیم که در ازای آن چند ویلچر خریداری کرده‌ایم. شوربختانه صنایع و شرکت‌های بزرگ همکاری نمی‌کنند.
   
وضعیت تحصیلی و اشتغال معلولان چگونه است؟
چند سال‌ پیش به دوستانمان توصیه کردیم که تحصیلاتتان را به‌روز کنید. به بهانه‌ی معلولیت از ادامه تحصیل سر باز نزنید. ادامه تحصیل دهید و به جامعه ثابت کنید افراد توانمندی هستید. از همین رو خوشبختانه یک رشد 50 درصدی در مقطع دیپلم و حتی مقاطع بالاتر اتفاق افتاد و ما امروز دانش‌آموختگان و دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی را داریم. الان عمده تحصیل‌کرده‌های ما بیکار و به دنبال کار هستند. قانون می‌گوید سه درصد استخدامی‌های ادارات دولتی و غیردولتی باید از بین افراد معلول باشد اما این قانون در عمل اجرا نمی‌شود. دلیل آن‌هم قلدری و عدم تمکین به قانون و عدم قانون‌مداری برخی از مسئولان و مدیران است. می‌گویند قانون را اجرا نمی‌کنیم، هرکاری می‌خواهید بکنید. هیچ نهاد نظارتی هم نیست که مدیران را موظف به اجرای قانون کند. بنابراین به این نتیجه رسیدیم که امروز دولت نمی‌تواند یا شاید نمی‌خواهد قشر 10 درصدی معلولان را به کار بگیرد؛ چراکه قانون جامع حمایت از حقوق معلولین مصوب 1397 اجرا نمی‌شود .بنابراین تصمیم گرفتیم برای آموزش مهارت محور و اشتغال‌زایی معلولان، مراکز حرفه‌آموزی و کارآفرینی را تأسیس و راه‌اندازی کنیم. سالهاست که به دنبال تأسیس یک مرکز علمی کاربردی بوده‌ایم و هستیم که 99 درصد کار آن انجام‌شده است. در آخرین مرحله نامه‌ای از دانشگاه علمی کاربردی کشور به دست ما رسید با این محتوا که شما باید هزار و 100 مترمربع فضای ملکی داشته باشید (!) این موضوع خیلی برایمان عجیب و سخت بود. امیدواریم با همکاری مسئولان استان بتوانیم این مسئله را هم‌پشت سر بگذاریم و هرچه سریع‌تر این مرکز را راه‌اندازی کنیم. این مرکز علمی-کاربردی مهارت محور است و بنا به نیاز بازار کار طراحی‌شده است.
   
اصلی‌ترین مسئله‌ای که زندگی معلولان را تحت شعاع قرار داده است، چیست؟
زمانی که از مشکلات معلولین می‌گوییم، اشتغال، مسکن، بهداشت و درمان، تفریح، ازدواج و غیره بسیار پررنگ است؛ اما یک حلقه مفقودشده وجود دارد. مگر می‌شود از کسی خواست مشارکت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی داشته باشد اما زمینه مشارکت را برای او ایجاد نکرد. بدون تعارف بستر و زمینه مشارکت اجتماعی معلولان وجودِ یک شهر امن است. شهر امن شهری است که معلول بتواند با خیال آسوده به تنهای در آن رفت‌وآمد کند. متأسفانه هیچ‌کدام از خیابان‌های ما امن نیست. محیط و فضای شهری فعلی برای حضور خانواده‌هایی که عضو معلول دارند اصلاً مناسب نیست. اینکه ما بتوانیم از تمام امکانات شهری استفاده کنیم شعار نیست یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. بدون مناسب‌سازی و استانداردسازی شهر بحث از اشتغال، آموزش و حضور معلولان در جامعه شعار بی‌ثمری است که به بار نخواهد نشست.
  
سخن پایانیتان را بفرمائید.
اگر معلولان سرداران جامعه نباشند، بدون شک و تردید سربار جامعه نیز نخواهند بود. به‌شرط آنکه به قوانین موجود عمل کنیم، همه مدیران قانون‌مدار باشند و به قوانین و مقررات کشور تمکین کنند. معلولان به دنبال ترحم نیستند بلکه به دنبال دوستانی همراه و همدل هستند. از همه‌ی کسانی که در این سال‌ها با نام یا بدون نام و نشان با جامعه معلولان استان هرمزگان همکاری و همراهی کردند، صمیمانه تشکر می‌کنیم. به مسئولان نیز توصیه می‌کنیم تا زمانی که می‌توانند با امضای خودشان موانع را از سر راه بردارند و اقدام کنند که فرصت‌ها چون ابر بهار خواهد گذشت و حسرت خدمتِ بیشتر و بهتر به دل خواهد ماند.

روزنامه صبح ساحل