فرزندان اول، حمایت‌گرانی مضطرب

جمعه چهاردهم مرداد ماه، مصادف با پنجم اوت، با عنوان روز جهانی فرزندان اول خانواده نام‌گذاری شده است. شاید فکر کنید، اینکه فرزند اول باشید یا آخر، چه اهمیتی دارد؟ یا حتی چرا از نظر روانشناسی این روز قابل تامل و قابل بحث است؟ حدود نود سال پیش، آلفرد آدلر، روانشناس و نظریه‌پرداز، نظریه‌ای تحت عنوان روانشناسی فردنگر ارائه دارد. در بخشی از این نظریه آدلر می‌گوید:«برداشت‌های ذهنی افراد، رفتار و شخصیت آن‌ها را شکل می‌دهد.» اما در جریان درمان، او تقریبا همیشه از مراجعین خود درباره‌ی مجموعه‌ی خانواده‌ی آن‌ها، یعنی ترتیب تولد، جنسیت خواهر-برادرها و فاصله سنی بین آن‌ها سوال می‌کرد. گرچه برداشت افراد از موقعیتی که در آن به دنیا آمده‌اند، از مرتبه‌ی عددی مهم‌تر است، اما آدلر درباره‌ی ترتیب تولد نظریه‌های جالب توجه و قابل استنادی داشت. چندین سال بعد، فرانک سالووی روانشناس،کتابی منتشرکرد و در آن استدلال تکاملی را برای تاثیرات ترتیب تولد بر شخصیت ارائه داد. از نظر سالووی، خواهرها و بردارها برای منبع مهم و اغلب کمیاب محبت و توجه والدین، رقابت می‌کنند. موفقیت کودکان در این رقابت، راهبردهایی را منعکس می‌کند که بر شخصیت آن‌ها تاثیر می‌گذارد. سالووی می‌گوید، فرزندان اول احتمالا پیشرفت‌گرا، مضطرب، و هم‌نوا می‌شوند، در حالی که فرزندان بعدی، بیشتر مخاطره‌جو، تجربه‌پذیر، مبتکر می‌شوند، و وضع موجود را رد می‌کنند.  به عقیده‌ی آدلر فرزندان اول، از احساس شدید قدرت و برتری، اضطراب زیاد و گرایش‌های حمایتی مفرط برخوردارند. فرزندان اول جایگاه منحصربه‌فردی را اشغال می‌کنند، برای مدتی تک فرزند هستند و بعدا که خواهر یا برادر کوچک‌تر آن‌ها به دنیا می‌آید، عزل تکان‌دهنده‌ای را تجربه می‌کنند. این رویداد شرایط و نگرش کودک را نسبت به دنیا به شکل چشمگیری تغییر می‌دهد. اگر وقتی خواهر یا برادر به دنیا می‌آید، فرزندان اول سه ساله یا بزرگ‌تر باشند، ممکن است برای اینکه محبت همه‌ جانبه‌ی والدین را از دست داده‌اند، نسبت به خواهر یا برادر متولد شده، و بعدتر نسبت به جهان و اتفاق‌هایی که در بزرگسالی می‌افتد، احساس خصومت و خشم را پرورش بدهند. از نظر آدلر فرزندان اول خانواه از صفات مثبتی از قبیل، توانایی حمایت از دیگران، توانایی محبت کردن نامشروط و توانایی‌های مدیریتی مانند سازمان‌دادن به امور برخوردار هستند. همچنین در جهت منفی نیز، به واسطه‌ی جایگاه‌شان در ترتیب خانواده ویژگی‌هایی را پرورش می‌دهند. ویژگی‌هایی مانند اضطراب بالا، احساس اغراق‌آمیز قدرت، خصومت ناهشیار و مبارزه برای پذیرفته شدن. فرزندان اول، احساس می‌کنند، باید همیشه حق با آن‌ها باشد، در حالی که به نظرشان دیگران همیشه اشتباه می‌کنند، و به واسطه‌ی همین تخیل خود را محق می‌دانند، همیشه از دیگران انتقاد کنند، اما به سختی می‌توانند انتقاد دیگران را ببینند و بشنوند. این تعابیر آدلر لزوما، تحلیل‌های کافی و کاملا صحیح نیستند. چرا که ما امروزه می‌دانیم، محیط اجتماعی، سطح اقتصادی، محرک‌های فرهنگی و حتی نوع تغذیه‌ی افراد، در شکل‌گیری شخصیت و جهان‌بینی افراد نقش اساسی بازی می‌کنند. اما به هر حال ترتیب تولد هم، بر شرایط روانی ما تاثیرات مهمی می‌گذارد، تاثیراتی که آگاهی بر آن‌ها می‌تواند، شناخت ما را از خودمان گسترش دهد.