هنر توانایی خلق زیبایی است و از گذشته تا امروز از ارکان اصلی زندگی بشر بودهاست.
تئاتر عروسکی زیرمجموعهای از هنرهای نمایشی است که در آن عروسکگردان به جسمی بیجان، جان میبخشد. در این نمایش بازیگران صحنه، عروسکها هستند. نمایش عروسکی از زمانهای بسیار دور همواره با بشر عجین بودهاست؛ اما از آنجایی که بهخوبی معرفی نشده است و تصور بر این است که چون در این نمایش عروسکها به حرکت درمیآیند، مخصوص کودکان است و از طرف بزرگسالان چندان مورد استقبال قرار نمیگیرد. حال اینکه نمایش عروسکی نه فقط برای کودکان بلکه برای همه است. «مجید بشکال»، یکی از کارگردانانی است که در نمایشهایش عروسکها جان میگیرند. بشکال اهل بندرعباس است. او فعالیت در زمینه تئاتر عروسکی را از اواخر دهه ۸۰ شروع کردهاست. گفتوگو صبح ساحل با این کارگردان هرمزگانی که بهتازگی اثری از او به جشنوارهای بینالمللی راه یافتهاست را در ادامه میخوانید.
فعالیت در زمینه تئاتر عروسکی را کی و چطور شروع کردید؟
اولین بار در سال 87 بود که در یک نمایش ویژه کودک از عروسک استفاده کردم و آن را خودم ساختهبودم. سال 89 در یک دوره تئاتر کاغذی -که یکی از تکنیکهای عروسکی است- با تدریس آقای «آلن لوکوک» از فرانسه شرکت کردم. از آن سال فعالیت عروسکی من بهشکل جدی شروع شد و با اساتیدی از ایران و فرانسه مجدد کار کردم.
چرا به سراغ این هنر رفتید؟
جذابیت و انعطافی که در تئاتر عروسکی وجود دارد من را شیفته خودش کرد.
منظورتان از انعطافی که در تئاتر عروسکی وجود دارد چیست؟
وقتی با بازیگر طرف هستیم، محدودیتهایی مثل فرم و حالت فیزیکی بدن و چهره بازیگر وجود دارد. اما برای عروسک هیچ محدودیتی وجود ندارد و می شود آن را به هر شکلی طراحی کرد.درمورد تفاوتهای کار با عروسک بگویید.بزرگترین تفاوتی که در کار با عروسک وجود دارد جانبخشی و بعد خیال است. ما به یک شی بیجان، جان میبخشیم و با آن به دنیای خیالی سفر میکنیم.
بهنظر شما چرا وجود تئاتر عروسکی اهمیت دارد؟
باید پرسید چرا هنر اهمیت دارد. ذات هنر برای تلطیف و ایجاد تفکر، خلق زیبایی و حرکت از جهان ماده به فرای آن است. نمایش عروسکی این توانایی را دارد که با ایجاد یک فضای خیالی و فانتزی تخیلات آدمی را به تصویر بکشد.
در تئاتر عروسکی یک اثر باید چه ویژگیهایی داشتهباشد تا بتواند به خوبی روی مخاطب تاثیر بگذارد؟
در خلق یک اثر هنری بزرگترین چالش، ارتباط با مخاطب است.مخاطب باید جایگاه خودش را در جهان اثر پیدا کند تا بتواند با آن ارتباط برقرار کند. در تئاتر عناصر مختلفی وجود دارد که با بهرهگیری درست می تواند به مخاطب کمک کند تا با آن ارتباط بهتری برقرار کند. نمایش عروسکی یک ویژگی مظاعف دارد و آن حضور عروسک و دنیای خیالانگیز آن است که اگر بهدرستی طراحی و اجرا شود، میتواند بر مخاطب تاثیر دو چندانی داشته باشد.
فکر میکنید مخاطبان تئاتر عروسکی از قشر خاصی هستند یا هر کسی میتواند به تماشای آن علاقه داشته باشد؟
نمایش عروسکی برای هر قشری از مخاطبان وجود دارد.
وضعیت تئاتر عروسکی را در هرمزگان چطور میبینید؟
تئاتر عروسکی در هرمزگان بسیار نوپا است. اگر هم در گذشته بوده بهصورت جستهوگریخته و پراکنده اجراهای عروسکیای انجام گرفتهاست.
بهنظر شما چرا به تئاتر عروسکی چندان توجهی نمیشود؟
اگر منظور شما از طرف گروه های تئاتری است باید بگویم که اجرای نمایش عروسکی بسیار سخت و طاقتفرسا است. هنرمندان نمایشگر عروسکی بسیار از خودگذشته هستند مخصوصا بازی دهندگان عروسک زیرا بعد از همه سختیهایی که در تمرین پشت سر میگذارند چیزی که تماشاگر میبیند تنها عروسکها هستند. به همین دلایل فکر میکنم از طرف هنرمندان نمایش کمتر به آن توجه میشود. از طرف مسؤلین هم که هنر همیشه در مرحله آخر قرار دارد.
فکر میکنید این هنر از طرف مردم به خوبی مورد توجه و استقبال قرار گرفته است؟
تئاتر عروسکی خوب معرفی نشده است. خیلیها با تصور اینکه عروسک برای کودکان است تئاتر عروسکی را صرفا برای کودکان میدانند. درحالی که تئاتر عروسکی یک شیوه اجرای نمایش است چه برای مخاطب کودک و چه بزرگسال. بههمین دلیل در حوزه بزرگسال کمتر مورد استقبال قرار میگیرد.
آیا شرایط و امکانات لازم برای اجرای تئاترهای عروسکی در هرمزگان وجود دارد؟
در استان زیرساختهای هنری بسیار ضعیف و اندک است. در کل استان تعداد سالنهای مناسب برای اجرای تئاتر هم به اندازه انگشتان یک دست نمیشود. چه رسد به نمایش عروسکی که گاهی سالن و تجهیزات تخصصیتری هم نیاز دارد.
به تازگی اثری از شما به یک جشنواره بینالمللی راه پیدا کردهاست؛موضوع این نمایش چیست؟
نمایش «پرستار» به موضوع این روزهای جهان میپردازد که مربوط به یک بیماری همهگیر است. این نمایش در اولین دوره جشنواره بین المللی مجازی تئاتر عروسکی دانشجویی به همراه آثار دیگری از ایران و دیگر کشورهای دنیا منتشر شد.
چرا این موضوع را انتخاب کردید؟
بخشی از کار هنری آگاهی بخشی است. درحال حاضر چه چیزی می تواند مهمتر از آگاهی دادن درباره نجات جان انسانها باشد.
دلیل بعدی هم ادای دینی -هرچند ناچیز- به کادر درمان است که با از خود گذشتگی برای سلامت جامعه فداکاری می کنند. بههمین جهت قصه ما درباره یک پرستار است و نمایش هم به همین نام است. باتوجه به اینکه این جشنواره بهخاطر شیوع کرونا بهصورت مجازی برگزار میشود، درمورد تاثیر کرونا بر تئاتر عروسکی بگید. در این چند ماه گذشته فعالیتهای هنری به صفر رسیده و شرایط بسیار بدی را برای هنرمندان رقم زده است، مخصوصا هنرمندانی که فعالیت حرفه ای دارند و درآمدشان از این راه است. برگزاری جشنوارههای مجازی برای تئاتر و تئاتر عروسکی در این ایام فرصتی است که بیواسطه و با حذف مشکلات معمول بتوان با مخاطب روبهرو شد. هر چند بهطور کلی ماهیت اجرای صحنهای، زنده بودن و رودررویی با تماشاگر است و جایگزینی ندارد.