لکنت زبان نوعی اختلال گفتاری است که مشکلاتی را در برقراری ارتباط با سرعت مناسب و به‌طور پیوسته و روان ایجاد می‌کند. در واقع «لکنت» عبارت است از تکرار، کشش یا قفل شدن غیر ارادی کلمه یا بخشی از آن که فرد قصد بیانش را دارد. بسیاری از مردم لکنت و راه‌های درمان آن را نمی‌شناسند و آن را با روش‌های معمول معالجه در گفتاردرمانی اشتباه می‌گیرند. «کامبخش فرهمندپور»، متخصص درمان لکنت زبان است که این روزها مقالات و معالجه‌های اثربخشش در این حوزه، سروصدا به پا کرده‌است. او با روش‌های گروهی و انفرادی به درمان لکنت زبان و دیگر اختلالات گفتاری می‌پردازد. تاکنون بیش از ۸۰۰ نفر با کمک روش درمانی او به درمان قطعی لکنت زبان دست پیدا کرده‌اند. گفت‌وگوی ما را با این گفتاردرمانگر، دنبال کنید.

چرا علت لکنت ژنتیکی نیست؛ در صورتی که معمولا چند فرد در یک خانواده از آن رنج میبرند؟

. 1) نسبت به شیوع 10% طبیعی است که در برخی خانواده ها و اقوام چند تن مبتلا شوند. 2) در برخی خانواده ها، بر اساس فرهنگ، نوع زندگی، نوع ارتباطات و مقدار فشارهای روانی، احتمال وجود چند فرد دارای لکنت زبان افزایش می یابد. 3) مهمترین عامل، نقش تقلید کودکان 5-2 ساله از گفتار لکنت دار والد یا والدین، خواهر و برادر بزرگتر و دیگران است.

. اگر علت لکنت زبان ژنتیک نیست پس چرا همه کودکانی که در معرض فشار روانی و تقلید قرار میگیرند مبتلا نمیشوند؟

. سگی به چند کودک 4 ساله حمله میکند؛ هر یک به فراخور شخصیت، تربیت، فرهنگ و آموزش، واکنشی از خود بروز میدهد. اولی فرار میکند، دومی خودش را خیس میکند، سومی گریه میکند، چهارمی به طرف سگ سنگ پرتاب میکند، پنجمی که مدتی در ده زندگی کرده و با چوپانها آشنایی داشته، ممکن است واکنشی بروز ندهد. واکنش چهار کودک  که با تنش همراه است، موجب اسپاسم تارهای صوتی میشود و این اسپاسم، اساس لکنت کردن می باشد. تنش اغلب کودکان که با اسپاسم تارهای صوتی همراه است، بعد از مدتی خاموش میشود، حال آن کودکی که به هر دلیلی تنش و اسپاسم تارهای صوتی او ادامه یابد، گفتاری بریده خواهد یافت؛ که بعد از مدتی ممکن است به الگوی گفتاری او تبدیل شود، و این میشود آغاز لکنت زبان او. این نکته آزموده شده به زمینه ژنتیکی هیچ ارتباطی ندارد.

. آیا تپق زدن هم نوعی لکنت زبان محسوب میشود؟

بینید پکیج لکنت زبان به آشفتگیهای ذهنی و سابقه های شرطی شده حافظه ما در ارتباطات خاص پیوند دارد. ولی ماهیت تپق بسیار متفاوت از موضوع لکنت زبان است و نمیتوان آنها را با یکدیگر مقایسه نمود. مواقعی که ما تپق میزنیم: هرگاه بخواهیم موضوعی را سریعتر از حد معمول انتقال دهیم – فراموش کردن کلمه مورد نظر – تردید در انتخاب کلمه یا موضوع – عدم تمرکز روی موضوع – صحبت کردن زیر فشار روانی – و گاهی تپق عمدی برای خرید زمان از مخاطب، به منظور یادآوری کلمه یا موضوع.

* جمع بندی: لکنت زبان در خردسالی و در اثر یک فشار روانی بیش از آستانه تحمل و یا در اثر تقلید به وجود می آید؛ و پای هیچ ضایعه مغزی، عصبی و ژنتیکی در میان نیست – 10% مردم دنیا از این عارضه رنج میبرند ولی به علت انواع پنهان کاریها، افراد غیر متخصص نمیتوانند متوجه لکنت آنها شوند – محققان در مورد ادعای ضایعه عضوی منجر به لکنت زبان هیچگونه دلیل علمی ارائه نکرده اند؛ ضمن اینکه استدلال همیشه بر عهده مدعی است، به علت اهمیت موضوع، دلایل متعددی بر رد ضایعه ارائه شد.

. آیا امکان دارد لکنت زبان خود به خود بهبود یابد؟

. خردسالانی که از مرحله ششم تکامل گفتاری عبور نکرده اند و الگوی گفتاری آنها هنوز تثبیت نشده، احتمال دارد با تغییر پیوندهای لکنت ( مسافرت یا ورود مهمانان چند روزه به منزل آنها ) الگوی گفتاری شکسته آنان نیز تغییر کند ( کتاب راز لکنت زبان. ) ولی اگر کودک از مرحله ششم تکامل گفتاری عبور کرده باشد – کودکان 5-6 ساله به بعد – برای بهبود باید مسیر درمان را طی کند و دیگر نمیتوان به تغییر پیوندهای لکنت دل بست.

. آیا روش درمان لکنت زبان بزرگسالان با کودکان متفاوت است؟

. علت لکنت کردن کودک تازه مبتلا، پیروی از الگوی گفتاری است که در اثر فشار روانی یا تقلید، در مرکز ورنیکه مغز او شکل گرفته. پس برای اصلاح آن، لازم است گفتار درمان با تمهیداتی، روش درمانی را برگزیند تا آن الگوی گفتاری کودک به یک الگوی طبیعی و روان تبدیل شود. ولی هرچه کودک بزرگتر میشود و ارتباطات او گسترش می یابد، به تدریج مشکلات دیگری به لکنت او افزوده میگردد. وقتی میفهمد که گفتارش خوشایند اطرافیان نیست، سعی میکند با اجرای« ترفندهای پنهان کاری » آنرا از دید مخاطب پنهان کند – مترادف گویی، تولید صداهای کمکی، تغییر تن صدا و لهجه و غیره. – پنهان کاریها که با صرف انرژی ذهنی فراوانی به اجرا درمی آیند، موجب شکل گیری « عوارض لکنت زبان » میگردند ( تصویر. ) عوارضی که هر یک در طول مسیر درمان باید توسط درمانجو شناسایی و سپس اصلاح شوند. علت لکنت کردن بزرگسالان، قرار گرفتن در « چرخه لکنت » است ( تصویر. ) هر شخصی میتواند فرآیند عمل لکنت کردن خود را در آن پیدا کند.

. درمان لکنت کودکان راحت تر است یا بزرگسالان؟

. هر یک مشکلات خود را دارند. کودکان کمتر توجه میکنند، ولی درمان آنان بسیار عمیق صورت میگیرد؛ به طوری که در جوانی هیچ تصویری از لکنت در ذهنشان باقی نمی ماند. درمان در نوجوانان طوری است که وقتی بعدها به موضوع لکنت زبان برخورد میکنند، ممکن است خاطرات تلخ گذشته، نهیب خفیفی در ذهن آنها ایجاد کند. ولی درمان در بزرگسالان، داستان دیگری است. ضمن اینکه هر آنچه را که لکنت از آنها گرفته، به دست می آورند: گفتار روان، اصلاح دیدگاهها، ارتباطات آسیب دیده، عوارض لکنت و  غیره، ولی نمیتوان انتظار داشت که شخص گذشته دردناک خود را به کلی فراموش کند. گاهی بعد از سپری شدن دوران درمان، ذهن شخص در شرایط خاص، در تلاطم و عدم تعادل قرار میگیرد، ولی دیگر مانند گذشته دنباله دار نیست و او را درگیر نمیکند. خوشبختانه این عدم تعادل به تدریج و در طول زندگی رنگ می بازد و کم کم به حال طبیعی میرسد. درمان لکنت زبان یعنی خوب بودن و تقویت تعادل ذهنی، و میدانید که حفظ تعادل و خوب بودن انتها ندارد.

. بهترین سن برای درمان لکنت چند سالگی است؟

. بهترین زمان درمان، بلافاصله بعد از مشاهده اولین لکنت است. اگر در همان هفته اول شروع لکنت، به یک متخصص گفتار درمانی مراجعه کنیم، احتمال درمان سریع بسیار زیاد است؛ و هرچه زمان بگذرد، درمان پیچیده تر خواهد شد. شوربختانه اغلب خانواده ها به علت عدم آگاهی و شاید عدم پذیرش لکنت فرزند، این زمان طلایی درمان را از دست میدهند.

. آیا تغذیه یا دارو میتواند در درمان لکنت زبان موثر باشد؟

. اگر به چگونگی آغاز و گسترش لکنت دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که این عارضه با خوردن و نخوردن نمیتواند هیچگونه  ارتباطی داشته باشد. به بیانی دیگر، هرگز هیچ دارویی نمیتواند موجب درمان پایدار لکنت زبان گردد. خوردن و نخوردن و مصرف دارو، میتواند در افراد تلقین پذیر تاثیرات موقتی ایجاد کند که آنرا به نام « تصور درمان » می شناسیم.

. تعریف لکنت زبان چیست؟

. میدانید که تعریف یک بیماری یا عارضه، فقط بعد از علت یابی علمی آن میسر میشود؛ و دیدیم که محققان غربی در علت یابی این عارضه ناتوان بوده اند. بنا براین، تمامی تعریفهای موجود که از لکنت زبان صورت گرفته و تعداد آنها با تعداد استادان غربی برابری میکند، فاقد هر گونه اعتبار می باشند. تعریف لکنت زبان را که بتواند شامل واقعیت و ماهیت آن باشد، در یک جمله میتوان بیان نمود، ولی لازم است ابتدا معنی چند اصطلاح را یادآور شد: شرطی ( یعنی بروز واکنشی معین در شرایط روانی خاص ) – لکنت ذهنی ( آن بخش از لکنت که در ذهن شخص صورت میگیرد – تصویر - ) – لکنت ظاهری ( آن بخش از لکنت که از جنبه های ذهنی جدا می باشد و قابل شنیدن، لمس کردن و یا احساس کردن است. ) حال تعریف کامل: لکنت زبان عارضه ایست شرطی که موجب بروز لکنت ذهنی و لکنت ظاهری میگردد