پس از قدرت‌یابی مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱، نحوه روابط افغانستان با سایر کشورهای منطقه به ویژه هند به عنوان یک پرسش مطرح شد. زیرا این کشور در بیش از دو دهه اخیر روابط خوب اقتصادی و سیاسی با کابل داشت و حتی ایالات متحده را متقاعد کرد که توسعه بندر چابهار ایران از تحریم‌های غرب معاف باشد تا دهلی بتواند برخی از اقلام اساسی مانند گندم را در اختیار مردم افغانستان قرار دهد.

 
 
 تاثیر بازگشت طالبان

البته هند برای عقب نماندن از رقابت قدرت‌های بزرگ در آسیای مرکزی به نوعی به افزایش تعامل با افغانستان و ایران نیاز دارد. همچنین، دهلی می‌تواند از طریق افغانستان رقیب سنتی خود پاکستان را تحت تاثیر قرار دهد. از همین روی این کشور برای افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود بیش از ۳ میلیارد دلار در افغانستان پیش از طالبان سرمایه گذاری کرد تا از آن بهره برداری کند. این امر هند را قادر ساخت تا حضور خود را ارتقا بخشد و در پروژه‌های زیربنایی و همچنین روابط بین مردم سرمایه گذاری کند. اما به باور برخی از کارشناسان، این روند پس از روی کار آمدن طالبان تا حدودی کم رنگ‌تر شده است. البته، کمک‌های هند در این مدت ادامه داشت، زیرا کشوری که از نظر دیپلماتیک و اقتصادی منزوی شده، به دنبال کمک‌های توسعه‌ای مستمر از هند است.  در این راستا دهلی در حدود ۲۴ میلیون دلار برای سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ اقدام به ارسال کمک به افغانستان کرد. همچنین، هند در راستای رویکرد واقع گرایانه خود در سیاست خارجی توانست حجم مبادلات کالایی را تا حدودی بهبود بخشد.  براساس گزارش بانک جهانی صادرات مواد غذایی افغانستان به هند در سال ۲۰۲۳ به طور چشمگیری افزایش یافت. بطوریکه صادرات افغانستان به هند از ژانویه ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴، بیست و دو درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین براساس گزارش بانک جهانی، مواد غذایی مختلف، از جمله آرد، برنج، چای، ماشین آلات و تجهیزات مانند وسایل نقلیه و ماشین آلات زراعتی و مواد سوخت از جمله کالاهایی‌اند که افغانستان بیشتر به آن نیاز دارد و به آن کشور وارد می‌شود و هند می‌تواند در تامین آن نقش داشته باشد. البته ایران با ۳۲ درصد، امارات متحده عربی با ۲۷ درصد، پاکستان با ۱۴ درصد و چین با ۵ درصد، منبع عمده واردات افغانستان در ۲۰۲۳ بوده‌اند.

 

رقابت با رقیب دیرینه

در سال‌های اخیر، چین به عنوان رقیب راهبردی هند ارتباط بسیار نزدیکی با دولت مستقر در کابل برقرار و اقدام به سرمایه‌گذاری در این کشور کرده است. یکی از دلایل اصلی ذکر شده موقعیت استراتژیک کشور و ثروت عظیم آن در منابع طبیعی از جمله لیتیوم، مس و عناصر کمیاب خاکی است. در این راستا، برخی از شرکت‌های پکن در این کشور در مورد چنین فرصت‌های سرمایه گذاری مذاکره کرده و از سال ۲۰۲۳، ده‌ها میلیون دلار سرمایه گذاری چینی به افغانستان سرازیر شده است. همچنین باید توجه داشت که در سال‌های اخیر، چین بیش از ۶۰ میلیارد دلار در کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) سرمایه‌گذاری کرده که به عنوان یکی از پروژه‌های مهم ابتکار کمربند و جاده (BRI) اهمیت حیاتی برای امنیت انرژی پکن دارد. از همین روی، هرگونه تنش بین افغانستان و پاکستان می‌تواند این پروژه را تحت تاثیر قرار دهد. در واقع پکن با روابط دیپلماتیک خود به دنبال مدیریت این تنش‌هاست. حتی در ماه مه ۲۰۲۳، پکن و اسلام آباد توافق کردند که این کریدور (CPEC) را تا افغانستان نیز گسترش دهند.  بنابراین، یکی از انگیزه‌‌های مهم برای دهلی در حفظ روابط خود با افغانستان، عقب نماندن از رقابت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی از چین است. در سطح منطقه‌ای، این یک واقعیت است که هند و روسیه از قدرت نرمی در افغانستان برخوردارند و این امر می‌تواند براحتی نفوذ هند در این کشور را افزایش دهد.

 
 تاثیر توسعه چابهار

یکی از توافقات منطقه‌ای مهم، توافق سه کشور ایران، افغانستان و هند بر سر توسعه بندر چابهار بوده که تقریبا در یک‌دهه اخیر مطرح شده است. لازم به یادآوری است که ایالات متحده با مستثنی کردن این توافق از تحریم‌های ایران، به دنبال بهبود اقتصاد در دوره پیش از طالبان بود. اکنون هند و ایران بر سر توافق ۱۰ ساله برای توسعه این بندر به توافق رسیدند که بدون تردید یکی از ذینفعان اصلی آن افغانستان است. هند برای دور زدن بنادر کراچی و گوادر در پاکستان، بندر چابهار در سواحل جنوب شرقی ایران در امتداد دریای عمان را به عنوان وسیله‌ای برای انتقال محصولات به ایران، افغانستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی توسعه می‌دهد. به گفته سارباناندا سونووال، وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراه هند؛ « بندر چابهار مهمتر از یک پل اتصالی هند با ایران است. این یک مسیر اقتصادی مهم است که هند را با افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی پیوند می‌دهد. چابهار انعطاف‌پذیری زنجیره تامین را در سراسر منطقه تقویت و فرصت‌های تجاری جدیدی را ایجاد کرده است.»
 از طریق این توافق، سواحل غربی هند در دسترس کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) خواهد بود. این کریدور در چارچوب توافقنامه بلندمدت چابهار نقش رو به رشد هند را در پیشبرد تجارت و بازرگانی بین‌المللی مستحکم و فعالیت‌های اقتصادی را به طور قابل توجهی تحریک می‌کند. بدون تردید، یکی از تاثیرات قرارداد بلندمدت چابهار نیز تقویت روابط دوجانبه هند و افغانستان است. باید توجه داشت که افغانستان یکی از کشورهای ثروتمند از نظر منابع معدنی بوده که بندر چابهار می‌تواند به عنوان کریدور صادراتی مهم برای انتقال به هند و سایر کشورها نقش مهمی داشته باشد. اخیرا، روسیه اعلام کرده که از طریق ایران اقدام به صادرات سنگ آهن به هند خواهد کرد. در حالیکه افغانستان یکی از کشورهای مهم در منابع سنگ آهن است که می‌تواند نیاز هند را به راحتی تامین کند و بندر چابهار و راه آهن ایران در مسیر نقش راهبردی دارد. بنابراین بندر چابهار تاثیر مهمی در نیل به هدف تجارت دوجانبه ۳ میلیارد دلاری هند و افغانستان خواهد داشت.

 
 نتیجه‌گیری

در مجموع، عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی باعث می‌شود هند روابط خود با افغانستان تقویت و آن را گسترش دهد. از همین روی می‌توان چشم انداز روشنی در این امر متصور شد که قرارداد بندر چابهار نیز بر آن صحه می‌گذارد. به باور کارشناسان، توسعه بندر چابهار تاثیر مهمی در زنجیره تامین منطقه خواهد داشت که این امر می تواند در توسعه صادرات و واردات افغانستان به ویژه با مناطق جنوب آسیا و خلیج فارس داشته باشد.

روزنامه صبح ساحل