جاماندگی فرهنگ در چرخه توسعه بندرعباس

صبح ساحل ، هنری - شاید تلخ و سیاه نمایی به نظر برسد اما بندر عباس امروز شهر آشفته و بی نظمی است در کنار رفتارهای اجتماعی ناهنجاری مانند بدحجابی، استعمال دخانیات در مکان های عمومی، تکدی گری و کودکان کار و... چهره به هم ریخته و تاریک شهر خاطر هر بیننده ای را مکدر می کند. علی رغم صرف هزینه های هنگفت برای زیبا سازی چهره شهر مانند بازسازی پیاده روها، نصب المان های شهری، ایجاد فضای سبز ، قرار دادن سطل های زباله و... اما پیاده روها حالا مکان مناسب تری برای دست فروش ها و سد معبر مغازه ها شده، پارک ها با وسایل بازی غیر استاندارد اغلب تاریک و ناامن است، سطل های کوچک زباله و مکان های اطرافش انباشته از پسماندهای بدبوست و المان های شهری هیچ خاطره خوبی را به یادمان نمی آورد انگار که فرهنگ در میان این شهر گم شده ؟ به راستی چرا شهری که می توانست پایتخت اقتصادی و گردشگری کشور باشد این گونه بی نظم و سامان مانده است مسلما همه شهروندان در کنار مدیران متهم به ایجاد این وضعیت هستند ساکنان شهری که چه بومی و چه غیر بومی تعصب و اصراری برای زیبایی و نظافت محل زندگی و اصلاح برخی از رفتارهای اجتماعی نادرست خود ندارند. روز فرهنگ عمومی بهانه ای شد تا برخی از چالش های فرهنگ شهری و عمومی در این گزارش به صورت اجمالی مورد بررسی قرار بگیرد.فرهنگ عمومی چیست؟فرهنگ عمومی علی رغم اسم ساده ای که دارد اما در میان جامعه ناشناخته است بسیاری در مواجه با این لغت میان فرهنگ و عمومیت آن سردرگم می شوند انگار که فرهنگ باید تنها بخشی از ویژگی ها و یا کارکردهای اجتماعی  خاصی را در بر بگیرد این مساله در حالی است که فرهنگی که عمومیت یافته باشد در واقع همان عادت ها و روزمرگی های ارزشمند زندگی ماست که برای حیات اجتماعی بسیار ضروری است عدم شناخت درست و بی توجهی به ارتقای برخی از شاخصه های فرهنگ عمومی و عدم نگهداری و انتقال صحیح شیوه های زندگی و فرهنگ بومی به خصوص در زمینه فرهنگ شهری خطه هرمزگان موجب شده تا در هجوم فرهنگ های داخلی و خارجی و التقاط روش ها و منش های زندگی شهری به نوعی، هرج و مرج و شلختگی در سیمای شهری و فرهنگ عمومی در سطح شهر بندر عباس به وجود بیاید . فرهنگ و گستره معنایی آن وقتی در کنار جامعه و عمومیت آن قرار بگیرد معنا و مفاهیم زیادی را در بر میگیرد از مترادف دانستن فرهنگ با دین تا هم معنی دانستن آن با تفریح و سرگرمی البته می توان فرهنگ را شامل این موارد و یا جزیی از آن دانست به دنبال نگاه مردم به فرهنگ انتظار آنها از دولت و نیز مشارکت آنها در رویدادهای فرهنگی نیز متفاوت خواهد بود. در بررسی فرهنگ عمومی و جوانب و تاثیرات آن عوامل متعدد و متنوع قدیمی یا جدید در پیدایش و ماندگاری آن تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم دارند. همچنین حوزه های فرهنگ عمومی می تواند شامل خانواده، حکومت، اقتصاد، آموزش و پرورش و... باشد.چرا فرهنگ عمومی مهم است؟دکتر محمود سریع‌القلم، استاد دانشگاه شهید بهشتی و از اساتید پیشرو در حوزه توسعه و پیشرفت کشور بر این باور است که نمی توان به سبک زندگی هیچ ملتی اصالتاً  ایراد گرفت، چرا که سبک زندگی نتیجه انباشت تجربیات تاریخی یک ملت است؛ اما باید معیارهایی را مشخص و از آن زاویه فرهنگ را آسیب‌شناسی کرد این مساله ای است که فرهنگ عمومی را در اغلب موارد به شدت بومی و وابسته به شرایط محیطی و اجتماعی محل زندگی افراد می کند به عبارت دیگر نمی توان به صرف عمومی بودن فرهنگ نسخه ای یکسان برای تمام مردم یک کشور و یا منطقه بدون در نظر گرفتن پتانسیل های عمومیت یافته در محیط زندگی پیچید.  به عقیده کارشناسان علوم اجتماعی، شهری که فرهنگ شهروندی افراد ساکن آن در سطح قابل قبولی نباشد، آرام آرام، کارکرد ماهوی خود را که مهمترین آن سکونت است، از دست میدهد چرا که سکونت و آرامش، نتیجه ی تعاملی پویا و نظام مند بین شهروندان و دیگر انسانها، و نیز محیطی است که در آن زندگی میکنند و چنانچه یکی از این ارتباطات دچار خدشه شود، اولین نتیجه آن، سلب آرامش روحی و روانی انسان است .توقف فرهنگ عمومی در ایستگاه توسعهفرهنگ عمومی را می توان در دو بخش که شامل عناصر فرهنگی و طیف های عمومی است پی گیری کرد اگر شهر همچون سازمانی در نظر گرفته شود، الزام است در راس آن عنصری برای برنامه ریزی آینده و اداره امور کنونی قرار گیرد به همین دلیل شهرداری ها نقشی اساسی در شکل دهی و هدایت فرهنگ عمومی بر عهده دارند. شهردار بندر عباس در حالی برای دومین دوره متوالی از سوی اعضای شورای شهر در سمت شهردار باقی ماند که انتقادات جدی به نگاه و عملکرد سازمان متبوعش از لحاظ فرهنگی وجود دارد به گفته منتقدان شهرداری هیچ برنامه مدونی برای توسعه فرهنگی نداشته و عملکرد فرهنگی شهرداری در این سالها صرفا شامل برخی فعالیت های مقطعی بوده است به نظر می رسد شهرداری و مدیران این نهاد تنها به ساخت و سازهای غول آسا و تغییرات شهری مدرن روی آورده اند اما فرهنگ و جایگاه مهم آن در حوزه شهری را در پشت سر جا گذاشته اند. سعید موحدی معاونت فرهنگی و هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان معتقد است: برداشتی که از هرمزگان و به خصوص شهر بندر عباس در میان مدیران شهری و اجرایی وجود دارد بیشتر تجاری و صنعتی است و جنبه های فرهنگی و قابلیت های آن مورد غفلت قرار قرار گرفته این عدم توجه به ساختارهای فرهنگی موجب شده تا جوانان و جامعه تحت تاثیر فرهنگ های دیگر قرار بگیرند. موحدی ضمن انتقاد از کمبود شدید مکان های فرهنگی در سطح شهر می گوید: در بندر عباس رشد شهر نشینی متوازن با مسایل فرهنگی نیست و  زیر ساخت های فرهنگی رشدی نداشته چرا که در برنامه ریزی شهری پیوست های فرهنگی در نظر گرفته نشده است علی رغم گسترش بناهای تجاری اما مکان های فرهنگی مانند سینما  نگار خانه و کتابخانه پیش بینی نشده است. بسیاری از منتقدان چالش های فرهنگی امروز هرمزگان انگشت اتهام را به سوی شهرداری ها نشانه رفته اند چرا که بخش مهمی از ریتم و نظم فضا و فرهنگ شهری به صورت مستقیم توسط شهرداری ها اداره می شود و عدم هماهنگی این سازمان با نهادهای فرهنگی در شهر نتیجه نامناسب شدن فضای فرهنگی و المان و مبلمان شهری به خصوص در بندر عباس شده است در این زمینه معاونت فرهنگی و هنری ارشاد معتقد است:  استفاده نکردن از متخصصان فرهنگ بومی و ناهماهنگی میان شهرداری و سایر متولیان حوزه فرهنگ به خصوص اداره ارشاد موجب شده تا این نهاد در جریان حرکت های فرهنگی قرار نگیرد .آسیب های فرهنگ عمومی از بی تفاوتی تا کم کاریشیخ احمد عامری سیاهویی عضو شواری شهر بندر عباس معتقد است : ناکارآمدی برخی از مدیران و فقدان مدیریت واحد فرهنگی یکی از اصلی ترین آسیب ها در حوزه فرهنگ عمومی موجب ایجاد چالش ها در زمینه فرهنگ عمومی شده است. رییس کمیسیون فرهنگی اجتماعی ، ورزشی شورای اسلامی شهر بندرعباس در زمینه کمبودهای فرهنگ عمومی می گوید: تداخل وظایف و موازی کاری بین نهادها و سازمان های فرهنگی باعث هدر رفت هزینه ها و منابع مالی شده و غفلت از موج جهانی شدن حوزه های فرهنگی که در تصرف استعمار فرهنگی غرب قرار گرفته همچون ملخ در حال نابود کردن حاصل یک عمر محصول زندگی فرزندان مان است همچنین انفعال در برابر جریان رسانه ای ضد اسلام که افکار و اخلاق تمام نسل ها را نشانه رفته است نتوانسته در سطح مناسب مساله ظواهر زندگی و فرهنگی مانند مد لباس و پوشش و معماری اسلامی منازل و هم امور باطنی و اخلاقی را مدیریت کند تا شاهد بزه کاریها و ناهنجاری های اجتماعی نباشیم.هرمزگان پهنه ای انباشته از فرهنگ های بومی و حتی جهانی است این مساله نه تنها موجب غنا و ریشه دارتر شدن فرهنگ عمومی نشده بلکه به دلیل مدیریت نادرست و عدم توجه به الزامات رشد شهری نوعی افسارگسیختگی و هرج و مرج فرهنگی در پایتخت اقتصادی ایران قابل مشاهده است. این مساله در طی سالیان منجر به سطح پایین سواد شهر نشینی و بی تفاوتی شهروندان نسبت به تمیزی و نیازهای شهری خود شده است. «سیده زهره رضا زاده مدیر سازمان مردم نهاد رسانه زیست محیطی هرمزگان»معتقد است نبود زیر ساخت های فرهنگی و کم کاری بخش های مرتبط با خدمات شهری موجب شده تا مولفه های غنای فرهنگ عمومی به خصوص در زمینه محیط زیست و عدم تخریب آن بسیار ضعیف باشد به گفته رضا زاده ایجاد حس مسوولیت پذیری درباره تمیزی محیط زندگی و حفظ طبیعت به خصوص به نوجوانان و جوانان می تواند تاثیر زیادی در فرهنگ عمومی داشته باشد. نکته مهم در زمینه فرهنگ سازی اقدامات عملی به جای حرکت های روتین و کلیشه ای مانند چاپ بنر و بروشور است اینکه با برگزاری اردوها و برنامه های خاص تمیزی مکان های عمومی مانند ساحل و مسوولیت شهروندی در زمینه حفظ محیط شهری را به فرزندان یاد داد به نوعی سرمایه گذاری فرهنگی خواهد بود. از دیگر آسیب های فرهنگ عمومی در هرمزگان ناهماهنگی و یکدست نبودن فرهنگ زندگی و شهری است آن گونه که موحدی معاونت فرهنگی و هنری ارشاد اسلامی می گوید  مهاجران گونه های مختلف باید ها و نباید های فرهنگی را با خود انتقال می دهند این مساله موجب مشکلاتی می شود که گاها در مسایل ملموس نماد پیدا می کند و ارتباط های اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد.نقش خانواده ها و والدین در انتقال ارزش های مثبت فرهنگ عمومی به فرزندان بسیار مهم است والدینی که خود را ملزم به رعایت بهداشت محیط زندگی خود و رعایت فرهنگ درست رفتار اجتماعی بدانند فرزندانشان در آینده رفتارهای درست فرهنگی را در جامعه اشاعه خواهند داد. «انیسه رستمی مدیر سازمان مردم نهاد خانواده موفقیت» در این زمینه می گوید: مسوولان شهری باید شهروندان را ملزم کنند که به اندازه سهم خودشان فرهنگ عمومی را رعایت کنند این مساله می تواند موجب نهادینه شدن رعایت برخی از المان های فرهنگ شهری به خصوص رعایت نظافت و حفظ منابع در خانواده ها شود اینکه هر کس مسوول بخشی از کار های خود باشد می تواند سطح فرهنگ عمومی را در جامعه ارتقا دهد این رفتار در میان بزرگان دینی و ملی ما مانند امام خمینی هم وجود داشته است.فرهنگی که متولی دارد ولی بودجه نه!اگر چه بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی روزی در تقویم به نام فرهنگ عمومی نامگذاری شده است و شورایی متشکل از عالی ترین مدیران استانی اداره شورای فرهنگ عمومی هر استان را زیر نظر نماینده ولی فقیه بر عهده دارند اما تقریبا هیچ بازوی اجرایی محکمی برای نظرات و مصوبات این شورا در نظر گرفته نشده است آن گونه که غلامپور معاون سیاسی و اجتماعی فرمانداری قشم می گوید: نبود متولی رسمی فرهنگ عمومی موجب شده که نهادهای فرهنگی که از دولت بودجه های هنگفت میگیرند عملا نتوانند کار خاصی انجام دهند همین مساله موجب شده تا فرهنگ عمومی صدمات زیادی در این سالها متحمل شود. نبود متولی رسمی در کنار عدم تخصیص اعتبار موجب شده تا هر مدیری بدون الزام به سر فصل های فرهنگی بر اساس دیدگاه خود برنامه های فرهنگی را پیاده سازی نماید آسیبی که امروز هم انتقاد فرهنگیان و فعالان این عرصه و هم شهروندان ناراضی از وضعیت و چالش های فرهنگی را در پی داشته است. برخی از مدیران اجتماعی و سیاسی استان خود از جمله منتقدان کم کاری در زمینه فرهنگ عمومی و تبعات سوء آن در جامعه هستند به گفته غلامپور معاون سیاسی و اجتماعی فرمانداری قشم: بسیاری از مسولان در حوزه فرهنگ عمومی تنها برای جلب نظر و خوش آیند مردم مسایلی را مطرح میکنند بدون آنکه واقعا کار عملی انجام دهند این مساله در کنار عدم بازده خوب و کیفیت پایین جلسات شورای فرهنگ عمومی موجب شده تا فرهنگ سازی در میان نسل جوان به خصوص دانش آموزان صورت نگیرد .نهایت سخن اینکه فرهنگ چه در حوزه های عمومی و چه در حوزه های خصوصی بخشی مهم و تاثیرگذار در روند زندگی اجتماعی افراد دارد نقشی که در صورت هدایت درست و استفاده بهینه می تواند سازنده و در صورت رها سازی و عدم توجه کافی می تواند مشکل آفرین باشد پس چه بهتر که فرهنگ عمومی تنها به یک روز در تقویم خلاصه نشود و برنامه های عملی و بودجه های مناسب با فرهنگ و انتظارات اجتماعی تدوین و اجرایی شود.