تنشی از جنس تشنگی آبی!

صبح ساحل ، اجتماعی - سامیه طهورنیان:نیم‌قرن گذشته، زمانی که جمعیت در کره زمین کمتر از نیم جمعیت حاضر بود، درک مشترک مردم این بود که آب یک منبع بی‌نهایت است؛ زیرا به‌وفور در همه‌جا دیده می‌شد. مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت و مواد فرآوری شده کمتری می‌خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود.

درواقع آن‌ها فقط به یک‌سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می‌کنیم نیاز داشتند. امروز، رقابت برای دستیابی به منابع آب بسیار شدیدتر است.

دلیل این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفربر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزی‌ها و آب در حال زیادشدن است مصرف‌گرایی به اوج خودش رسیده است و رقابت برای آب در بخش‌های صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است.

شهرنشینی به شکل بی‌سابقه‌ای در حال رشد است که این خود به بحران تأمین آب دامن زده است.مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب از بین رفتن یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش‌یافته است. بسیاری از آبخوان‌ها یا سفره‌های آب زیرزمینی که بیش‌ازحد پمپ شده‌اند به‌سرعت پر نمی‌شوند. 

اگرچه کل منابع آب شیرین مورداستفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب یا غیرقابل‌دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند.

برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره‌وری برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد برای مواد غذایی تلاش کنند، درحالی‌که صنایع و شهرها به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای استفاده بهتر از آب باشند.

ایران، به دلیل نداشتن تکنولوژی آبیاری گیاهان یکی از رکوردداران بالاترین میزان تنش آبی در جهان است واصطلاحا به ورشکستگی آبی رسیده است.

 به جدول زیر دقت کنید. تصویر کشور ایران در بین پرتنش ترنن کشورها از لحاظ بحران آب.

 یک نگاه اجمالی به آمار بیندازیم:

بر اساس برآوردهای صورت گرفته در تابستان سال ۱۳۹۷ تعداد ۳۳۴ شهر در معرض تنش آبی قرار خواهند داشت که از این تعداد ۱۰۷ شهر در وضعیت قرمز قرار دارند و پیش‌بینی می‌شود که استان‌های اصفهان، کرمان، فارس، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان و هرمزگان با بحران شدیدتری مواجه باشند. 

وزارت نیرو همچنین یادآور شده است که ۳۳۴ شهر با جمعیتی بالغ‌بر ۳۴ میلیون نفر در کشور در شرایط ‎تنش آبی هستند که 17 میلیون نفر از این مردم در خط قرمز قرار دارند. در برخی از مناطق کشور مردم چند بار در ماه به آب دسترسی دارند، آن‌هم آب از طریق تانکرها. در سیستان بلوچستان، برخی نقاط مردم برای یک حمام ساده مسافت چند ده کیلومتری را طی می‌کنند.

 ‏به مردم زیادی که امروز با گرانی افسارگسیخته و بی‌آبی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند، می گویند خشک‌سالی شده و برایتان آب می‌آوریم، بدون بررسی طرح‌های صرفه‌جویی در آب، بدون توقف طرح‌های صنایع بزرگ آتی بدون در نظر گرفتن تنش آبی بین حوضه‌ها، بدون در نظر گرفتن حقآبه حوضه مبدأ و حقآبه محیط‌زیست.

درواقع بدون هیچ طرح مدیریتی جامع. بیش از یک دهه است که کارشناسان به مدیران هشدار داده‌اند که ایران شدیداً در معرض تنش آبی است.

صدها همایش و اجلاس بر گذار شده و خواهد شد ولی عملا هیچ اقدام جدی برای برون‌رفت از این بحران در نظر گرفته نشده است.توصیه‌های بین‌المللی در مورد انتقال آب بین حوضه‌ای در ایران این است که اولاً: فقط برای موجود برای شرب استفاده شود، ثانیاً: تمام طرح‌های صرفه‌جویی در مصرف آب لحاظ شده باشد، طرح‌های چون: تغییر الگوی کشت برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری، کشت گلخانه‌ای و بهره‌برداری از منابع موجود بدون افزایش سطح کشت. ثالثاً: بین حوضه‌ها تنش آبی نباشد و چند شرط دیگر که هرگز رعایت نشده است؛ و نتیجه این است که چند استان‌هایی که آب‌هایشان منتقل‌شده به دلیل ورشکستگی آب به‌زودی غیرقابل‌سکونت خواهد شد.

 درواقع ما فقط در بخش کشاورزی به‌اندازه آب پشت سد کرج، هندوانه صادر کردیم، طبق آمار دورریز مواد غذایی ایران معادل کل یارانه پرداختی به مردم است باید در بخش کشاورزی، خانگی و خدمات الگوی مصرف اصلاح شود وگرنه به‌زودی تنش آبی تمام ایران را خواهد بلعید.

حال ‌و روز هرمزگان:

به گزارش ایرنا، بر اساس گفته‌های مسئولان وزارت نیرو؛ حدود 48 سال پیش منابع آبی کشور نزدیک به 130 میلیارد مترمکعب بود که درنتیجه تغییرات اقلیمی در حدود 10 سال گذشته، این دخل آبی به حدود 116 میلیارد مترمکعب و در 6 سال گذشته این رقم به حدود 100 میلیارد مترمکعب کاهش پیداکرده است.

در این میان هرمزگان نیز همچون بسیاری از نقاط کشور با مقوله کم‌آبی مواجه هست و طبق گفته مسئولان شرکت آب و فاضلاب بیش از 40 سال است که این استان زیر فشار پدیده خشک‌سالی و کم‌آبی است و اکنون طبق گفته مسئولان در شرایط قرمز قرار دارد.

حال سد استقلال خوب نیست

در بندرعباس، بزرگ‌ترین شهر استان نیز، آژیر کم به صدا درآمده و در خط قرمز قرار دارد. بی‌آنکه هشدار جدی و برنامه‌ریزی پایداری در این زمینه شده باشد، مردم و ارگان‌ها و کشاورزان در پی الگوهای مصرفی اشتباه خود هستند.

استان ما آب‌وهوای بسیار گرمی دارد که همان دو ماه خنک در سال هم کفاف مصرف آب را نمی‌دهد.

از طرفی استان‌هایی چون کرمان و یزد خط لوله‌کشی‌هایی برای خود از خلیج‌فارس داشته‌اند، حال‌آنکه هنوز بودجه و برنامه خاصی برای آب‌شیرین‌کن‌های استان هرمزگان در نظر گرفته نشده است.

بحث از صحبت کردن و نوشتن گذشته است. درواقع همین امروز که در بحران قرار داریم، در سردرگمی مسئولین به سر می‌بریم. کاهش 80 درصدی بارش در هرمزگان سد استقلال میناب را به بحران جدی کشانده است.

مردم از بدی کیفیت آب استان بسیار شاکی‌اند و مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان در این خصوص به خبرگزاری‌ها گفته تغییرات ایجادشده در طعم و مزه آب شرب شهر بندرعباس، به دلیل شکوفایی جلبک‌ها در سد استقلال میناب هست که افزایش دما باعث این مسئله شده است. حال پس از اظهارات این مسوول برنامه و یا بودجه‌ای برای برطرفی این مشکل در نظر گرفته شد؟ سد میناب همچنان لنگ یک اعتبار جهت لایروبی است. این در حالی است که ظرفیت سد استقلال را فقط دو ماه در نظر گرفته‌اند.

لازم به ذکر است که در نیم‌قرن گذشته کشورهایی پرآبی چون تایلند و سنگاپور از باوری ابرها و تغییر الگوهای مصرف آبی استفاده کردند. 20 درصد آب مصرفی‌شان را بازیافت می‌کنند و از آب‌شیرین‌کن‌های متعدد استفاده می‌کنند.

ما جواب تمام سؤال‌ها را میدانیم. سؤال اینجاست که چرا جامع مدیریتی در خواب بوده و امروز با غافل‌گیری شدید از خواب بر خواسته و هنوز هم بی‌برنامه پیش می‌رود؟