«خلیج‌فارس»، میراث مستند ایران در حافظه جهانی

 

   

روز 10 اردیبهشت در تقویم روز ملی خلیج فارس نامیده شده است علت چیست؟

«محمود احمدی نژاد» در یکی از اظهاراتش درباره ی روز ملی خلیج فارس گفته بود که برخی خیال می‌کنند اعلام این روز به نام خلیج فارس دعوا بر سر یک نام یا یک عکس‌العمل می‌باشد، درحالی که چنین نیست. ثبت یک روز به نام روزملی خلیج فارس یک غبار روبی و یک یادآوری است

این اظهارات نشان می‌دهد جنجال برسر نام خلیج فارس دلیل انتخاب این روز به عنوان روز ملی خلیج فارس بوده است. جنجالی که بارها و بارها در رسانه ها و از سوی سیاسیون عرب زبان مطرح می‌شود.

اماراتی‌ها، کویتی‌ها و عربستانی‌ها از غافله سالاران این جریان هستند، آن‌ها به دلایل سیاسی برای مقابله با ایران و به رخ کشیدن اختلافاتشان بر سر جزایره سه گانه از نام مجعول خلیج (ع ر ب ی) استفاده می‌کنند.جریانی که البته ریشه در سال‌ها پیش دارد. در دهه 1330 خورشیدی به تحریک انگلیسی‌ها کشورهای عربی این نام جعلی را برای خلیج فارس انتخاب کردند. 

پس از ملی شدن نفت ایران و خلع ید از شرکت‌های انگلیسی و قطع روابط ایران و انگلیس ابتدا نماینده سیاسی انگلیسی مقیم بحرین از سال 1329 (1950 م.) عبارت ساحل عربی را برای منطقهٔ جغرافیایی بخش جنوبی خلیج فارس که متعلق به عرب‌های تحت‌الحمایه انگلیس بود مرسوم ساخت و سپس به مرور کلمه خلیج عربی را جایگزین آن ساخت و سپس این نام را به کل خلیج فارس تعمیم داد.

این در حالی است که تا اوایل دهه 1960 درباره نام خلیج فارس هیچ گونه بحث و جدلی در میان نبوده است و در تمام منابع اروپایی و آسیایی و امریکایی، دانشنامه‌ها و نقشه های جغرافیایی این کشورها نام از خلیج فارس درتمام زبان ها به همین نام یاد شده است.

اصطلاح «خلیج ع رب ی» برای نخستین بار در دوره تحت قیمومت شیخ نشین‌های خلیج فارس توسط کارگزاران انگلیس و بطور ویژه از طرف یکی از نمایندگان سیاسی انگلیس مقیم در خلیج فارس به نام رودریک اوون در کتابی به نام حبابهای طلایی در خلیج ع رب ی در سال 1958 نوشت که «من در تمام کتب و نقشه‌های جغرافیایی نامی غیر از خلیج فارس ندیده بودم ولی در چند سال اقامت در سواحل خلیج فارس(بحرین) متوجه شدم که ساکنان ساحل عرب هستند بنابر این ادب حکم می‌کند که این خلیج را ع رب ی بنامیم».

اما دلایل عرب های آن طرف خلیج فارس نیز برای این نامگذاری در نوع جالب توجه است آن ها هیچ توجهی به پیشینه تاریخی این منطقه ندارند و تمام تحلیلشان مبتنی بر این مسئله است که ساکنان سواحل خلیج فارس عموما عرب زبان هستند. برخی از این تحلیل ها نیز بر عدم تبعیت سواحل از دولت ایران اتکا دارد.

در کشورهای عربی شمال آفریقا حتی نویسندگانی هستند که در دفاع از نام خلیج فارس مطالبی منتشر کرده و هم زبانان خود را که در جهت تغییر این نام تاریخی سرمایه گذاری می کنند بشدت سرزنش کرده اند. اما اعراب حاشیه خلیج فارس به دلایل سیاسی نام خلیج فارس را به یک بهانه تبدیل کرده اند تا به مقابله رسانه ای و تبلیغاتی با ایران بپردازند.

«مصطفی پورعلی»، مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی دراین باره می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی در سال ۲۰۱۱، براساس کنوانسیون ۲۰۰۳ «دانش لنج‌سازی و دریانوردی با نام «خلیج‌فارس» را در فهرست میراث ناملموس بشری یونسکو ثبت کرد.
به گفته پورعلی،  در برنامه حافظه جهانی نیز دو فقره میراث مستند از طرف ایران ثبت جهانی شده که هر دوی آن‌ها تاکید بر نام «خلیج‌فارس» دارند.

 اهمیت خلیج‌فارس

 خلیج‌فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاورمیانه، به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره‌است و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و هم چنین بازرگانان و تجار دنیا بوده‌است. هم چنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج‌فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.

بزرگترین عامل اهمیت خلیج‌فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به‌طوری‌که این منطقه را «مخزن نفت جهان» نام نهاده‌اند. خلیج‌فارس مسیر انتقال نفت کشور‌های ایران،  عراق،  کویت،  عربستان و امارات متحده عربی است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به‌شمار می‌آید. در حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج‌فارس تأمین می‌شود که این مقدار گاهی افزایش و گاهی کاهش می‌یابد. نفت تولید شده در حوزه خلیج‌فارس باید از طریق این پهنه آبی و از راه تنگه هرمز به سایر نقاط جهان حمل شود.

خلیج‌فارس از نظر ذخایر نفتی در مقایسه با سایر نقاط جهان دارای مزایای زیادی مانند سهولت استخراج، هزینه پایین تولید، مازاد ظرفیت تولید، کیفیت بالای نفت خام منطقه، سهولت حمل و نقل، توان بالای تولید چاه‌ها و امکان کشف ذخایر جدید نفتی وسیع در منطقه است. طبق آخرین برآورد‌های انجام شده حوزه خلیج‌فارس در حدود ۷۳۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات شده و بیش از ۷۰ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده‌است.

همچنین بندر‌های مهمی در حاشیه خلیج‌فارس وجود دارد که از آن‌ها می‌توان بندرعباس،  بوشهر،  بندرلنگه،  کیش،  خرمشهر و بندر ماهشهر در ایران، و شارجه،  دوبی وابوظبی را در امارات متحده عربی و بندر بصره و فاو در عراق را نام برد.

منابع: مهر/ صداوسیما/ ایسنا/تسنیم/ تابناک