صبح ساحل ، گروه حوادث _اولین جمله جوان بود "من معتاد متولد نشدم"، 22ساله است اهل یکی از شهر های شمال کشور.  نیما مدتی است که در بندرعباس دوران خدمت سربازی اش را می گذراند. او ازسن 10 سالگی مواد مصرف کرده و 12 سال سابقه مصرف انواع مواد مخدر از تریاک ،شیره، کراک، ترامادول و شیشه را دارد. "یادم میاد وقتی بچه بودم دوست داشتم هرچیزی را که می دیدم فوری آن را تقلید کنم و انجام دهم استعداد عجیبی داشتم ، هر چیزی را سریع یاد می گرفتم. اولین سابقه مصرف مربوط به سن 10 سالگی بود، در آن زمان از مدرسه که برگشتم دوست صمیمی برادرم که حدود 10 سال از من بزرگتر بود را حین مصرف مواد دیدم کنارش نشستم چند دقیقه ای نگاه کردم از نگاه کردن به دم و بازدم دود مواد لذت بردم".نیما ادامه داد:" از اوخواهش والتماس کردم که فقط یک دفعه تجربه کنم. آن جوان ابتدا خیلی مرا نصیحت کرد. به هر نحو که شد یک بار تجربه کردم خیلی لذت بردم بعد بارها آن را تکرار کردم. در خانواده ام فقط برادرم در کار خلاف مصرف مشروبات الکلی و مواد بود".نیما روابط اجتماعی خوبی داشت صاف و صادق بود ،سعی می کرد دروغ نگوید تا آن موقع حتی به خانواده اش دروغ نگفته بودم ولی اهل دوست و رفیق بود همیشه بین رفقا مرام او مثال زدنی بود. این پسر دیگر نتوانست ادامه تحصیل بدهد چند بار ازمدرسه فرار کرد به زور خانواده تا دیپلم ادامه داد. این جوان یادآور شد:"هفت بار سابقه ترک اختیاری و اجباری به صورت نگهداری در کمپ های نگهداری معتادان را دارم. هر بار نتوانستم ترک کنم بعد از مدت کوتاهی وسوسه می شدم ومصرف را شروع می کردم خیلی زود انواع مواد مخدر را تجربه کردم زیرا بعد از مدت کوتاهی و ایجاد نئشگی دیگر آن مواد جوابگو نبود مقدار مصرف بالا می رفت آن را با مواد جدید با دوز بالاتر جایگزین می کردم بدون اینکه از مصرف سیگار شروع کنم زندگی، تحصیل وآسایش و آرامش نداشتم.رابطه ام با خانواده ام بد نبود مشکل خاصی نداشتم ، ولی از بی کسی به این بلا مبتلا شدم. وی افزود:"مادرم خیلی مرا دوست دارد .هزینه های مواد را از خانواده به ویژه از مادرم می گرفتم و.....در طی این همه سال مصرف خسته شدم خواب و اشتهایم بهم ریخته،  سیر بروز آسیب  مرتضی عطایی منش کارشناس مرکز مشاوره آرامش فرماندهی انتظامی استان  سیر بروز آسیب را از زمان کودکی و نوجوانی (سنین آموزش و فراگیری و الگو پذیری و سن هویت یابی نوجوانی)دانست.  علل بروز آسیبدر اکثریت موارد سن شروع مصرف مواد 13 تا 17 سالگی است و با مصرف سیگار و الکل شروع و سپس به مواد دیگر ادامه می یابد.این کارشناس فرایند شروع مصرف  را پیچیده ذکر کرد و افزود: " این شروع به عوامل چند گانه ای از جمله حیطه های شناخته شده به عوامل ژنتیک،زیستی تا عوامل شخصیتی ،هیجانی،روانی،مدرسه، تجارب و ارتباطات با همسالان،دیگران ،تاثیرات اجتماعی و محیطی طبقه بندی شده است اما رابطه بین فردی-خانواده و همسالان- شدید ترین تاثیر را برشروع مصرف مواد مخدر دارند".متغیر های خانوادگی از جمله غفلت والدین،از هم پاشیدگی خانواده، شکست در برقراری قوانین و رفتار های نظارتی،فقدان رشته های پیوند و محبت خانوادگی با مصرف مواد ارتباط دارند.عطایی منش تایید همسالان به صورت الگو سازی رفتارها، در دسترس قرار دادن مواد،تشویق و ترغیب مصرف نیز با شروع مصرف مواد و پیشروی در آن ارتباط قوی نام برد و ادامه داد:"همچنین عملکرد ضعیف در مدرسه،نهادینه نشدن هنجارهای آموزشی،عدم همانندسازی با قوانین و رسوم اخلاق با مصرف مواد ارتباط دارد". وی عوامل شناخته شده فردی مرتبط با مصرف مواد را از عزت نفس پایین، خویشتنداری ضعیف،خلق وخوی دشوار،بی کفایتی بین فردی، ضعف مهارت های مقابله ای اجتماعی،عوامل نگرش مانند پذیرش رفتارها و نگرش های منحرف،عوامل هیجانی از جمله نیاز به هیجان طلبی و عوامل آسیب شناختی روانی مانند وقایع استرس آور زندگی و افسردگی اضطراب....... ذکر کرد. این کارشناس معتقد است که  مطالعات حاکی از این است که کودکان هنگام انتقال از یک دوره رشدی به دوره دیگر بیشتر در معرض خطر سو مصرف قرار دارند.وی اظهار داشت:"اولین دوره انتقال عمده برای کودکان هنگامی است که محیط امن خانواده را ترک می کنند و وارد مدرسه می شوند، هنگامی که از مدرسه ابتدائی به راهنمایی یا دبیرستان راه می یابند غالبا با چالش های اجتماعی از جمله آموختن همراهی با گروهی گسترده از همسالان روبه رو می شوند".  عطایی منش افزود:"در این مرحله شروع نوجوانی، بچه ها برای اولین بار با مصرف مواد مخدر روبه رو می شوند و پس از آن هنگامی که افراد وارد دبیرستان می شوند با مشکلات اجتماعی،روانی،آموزشی روبه رو می شوند که به همان اندازه که این چالش ها آنها را برای آینده آماده می کنند می تواند به مصرف الکل، سیگار و مواد منجر شود حتی زمانی که جوانان به دانشگاه می روند یا ازدواج می کنند یا مشغول کار می شوند مجددا با خطرات تازه الکل و دیگر مواد در دسترس روبه رو می گردند".به دلیل خطراتی که در هر دوره انتقال از کودکی تا نوجوانی و جوانی و اواخر بزرگسالی وجود دارد لازم است طراحان پیشگیری، برنامه را به گونه ای توسعه دهند که حمایت را در هر مرحله رشدی به ویژه برای افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند فراهم کنند.یافته ها نشان می دهد که پیشگیری باید در طی چرخه زندگی بویژه طی دوره های انتقالی آن انجام گیرد. کارشناس مرکز مشاوره آرامش فرماندهی انتظامی استان  علل بروز آسیب را ریشه در محیط خانوادگی و به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی و در الگوی روابط در محیط خانواده و در مرحله دوم ریشه در محیط اجتماعی و ارتباط با محیط بیرون به ویژه همسالان دانست.عطایی منش تصریح کرد:"بر اساس نظرات اریکسون روانشناس در این سن (6 تا 11 سالگی ) سن کارایی در مقابل حقارت،برخورد روانی این دوره بر محور کارائی و سازندگی در مقابل حقارت قرار دارد او می خواهد توانائی های خود را ظاهر و افزایش دهد و بر دانش خود بیافزاید.هرگاه در این کارها احساس موفقیت داشته باشد رشد روانی سالم خواهد داشت".وی اضافه کرد:"دیدگاه اسلام نیز دوره دوم رشد، که دوره اطاعت و فرمانبرداری است را بهترین فرصت برای تعلیم، تربیت،آموزش مستقیم ارزشها و ضد ارزشها می داند که می بایست نقش خانواده و آموزش و پرورش تثبیت گردد".چنانچه در خانواده برخورد توام با محبت، دوستانه و روابط نزدیک صورت بگیرد و تعارض های موجود رفع گردد کودک احساس امنیت کند  بسیاری از آسیب های احتمالی شکل نخواهد گرفت.عطایی منش به دیدگاه روانکاوی فروید  اشاره کرد که از دیدگاه فروید نیز احتمالا فرد در سنین رشد در مرحله دهانی یعنی زمانی که احتیاج کامل کودک به مادر و.. بوده ،تثبیت شده که بعدها به دلیل عدم ارضای نیاز به این مرحله بازگشت نموده و خواستار حمایت بوده این گونه افراد هیچ گاه از خود رضایت ندارند و به دنبال چیزی می گردند که به آنها ارزش بدهند و این افراد به کمک ،تحسین و ارزش گذاری دیگران نیازمند هستند.  دیدگاه های روانپریشیمعتادان مصرف دارو را وسیله ای برای جبران عملکرد معیوب خود می دانند و به تمرکز بر وابستگی دهانی گرایش دارند. اما دیدگاه های جدیدتر اعتیاد را بیانگر کمبود اساسی در رشد و عاطفه خود می دانند. این کارشناس گفت:"داروها برای کاستن از حالت های هیجانی آزار دهنده به عنوان یک مکانیزم دفاعی در ارتباط با تعارض درونی مصرف می شوند. اختلال در رشد اولیه به ویژه در روابط با دیگران می تواند آسیب پذیری را افزایش دهد در این دیدگاه دارو به عنوان یک کمک بیرونی یا موضوع موقت برای حفظ کردن احساس بهزیستی عمل می کند.اگر در مدت سال های رشد در برقراری روابط مثبت تجربه کمی وجود داشته باشد،برقرار کردن ارتباط در بزرگسالی می تواند به ویژه استرس زا باشد". مصرف دارو برای کنار آمدن با اظطراب مربوط به صمیمیت، بخصوص در نوجوانی توسط چندین نظریه پرداز مورد توجه قرار گرفته است.عطایی منش عنوان کرد:"در مجموع می توان علل فردی و اجتماعی گرایش به مواد را به صورت خلاصه چنین بیان کرد عوامل فردی(کنجکاوی،حس جستجوطلبی،لذت یابی وکسب تجربه فرد)، الگو پذیری فرد از دیگران،دسترسی آسان به انواع مواد مخدر،همنشینی با افراد دارای اختلاف سنی بالا،الگوی تربیتی ناصحیح در خانواده،سابقه مصرف مواد درخانواده و بستگان،سهل انگاری و بی تفاوتی پدر و حمایت افراطی مادر،عدم آشنایی و اطلاعات کافی فرد درباره مواد مخدر و مضرات آن،فقدان کنترل و نظارت صحیح بر رفتار فرد".امروزه در راستای درمان اعتیاد به مواد مخدر پژوهش های زیادی انجام و راهکار درمانی زیادی ارائه گردیده است. وی ادامه داد:"در خصوص موضوع فوق بهترین راهکار ابتدا پذیرش فرد به عنوان یک بیمار از طریق خانواده و جامعه و کمک برای درمان وی می باشد. درمان های حمایتی، گروه درمانی، خانواده درمانی و روان درمانی در کنار درمان های داروئی نقش بسزائی دارند، درمان نگهدارنده یا به صورت سم زدایی   توصیه پیشگیرانه به جوانان و نوجوانان "خطرات و عوارض مصرف مواد اعتیاد‏آور را خوب بشناسید و به هر کس که به شما مواد تعارف کرد محکم و قاطع «نه» بگویید اینکه ما بتوانیم به دوست خودمان «نه» بگوئیم خودش یک هنر است". عطایی منش با بیان این مطلب گفت:"افراد خوش فکر هر تعارفى که مخالف سلامتى شان باشد را به راحتى رد مى‌کند،از قبل براى اصرار زیاد اطرافیانت جوابهایى آماده کنید، پیشاپیش به این جمله ‏ها فکر کنید «خیلى کیف داره» ، «شنگول میشی» ، «سرحال میشی» و اگر کمى تردید کنید میگن: «بچه ننه‏ ای» ، «‌ترسویی» ، «اول تجربــــه کن بعد بگو بده» ، «هنوز مرد نشدی»، «پس چرا فلانى کشید و معتاد نشد ؟ و ... موادمخدر را حتى یک بار هم امتحان نکنید". وی ادامه داد:"هیچکس توى دنیا نمی‏تواند به شمااطمینان بدهد که یکبار مصرف کردن معتادتان نمی‏کند، اصلاً مگه معتادى وجود داره که به خاطر معتاد شدن مصرف مواد را شروع کرده باشد؟ پس این همه معتاد از کجا آمدند؟!!!، از دوستى با افرادى که اختلاف سنى آنها با شما زیاد است خوددارى کنید. با مطالعه، ورزش و تفریحات سالم براى اوقات فراغت خودتان برنامه ‏ریزى کنید". این کارشناس جوان افزود:"بعضی‏ها فکر می‏کنند با بقیه فرق دارند و هر وقت که اراده کنند مى‌توانند مصرف مواد رو کنار بگذارند، در حالى که این طرز تفکر منجر به اعتیاد می‏شود. به هنگام سختى و ناراحتى با پدر و مادر و یا یک بزرگتر مطمئن و قابل اعتماد مشورت کنید،اگر نمى‌توانید حرفتان را به آنها بزنید با مشاوران نیروى انتظامى مشورت کنید و درخواست کمک ‏ نمایید".وی بیشترین تأثیر مخرب اعتیاد بر ارکان خانواده دانست همانطورى که مؤثرترین عامل پیشگیرى از اعتیاد نیز نهاد خانواده است.    توصیه به خانواده ها عطایی منش از خانواده ها خواست درباره مواد اعتیادآور (علل و عوامل مؤثر درمصرف مواد،خطرات، عوارض و علائم آن) اطلاعات کافى کسب کنید واز قبل، خود را براى پاسخگویى به سئوالات کنجکاوانه فرزندانتان آماده نمائید،الگوى مناسبى براى فرزندان خود باشید و هرگز بر خلاف گفته خود عمل ننمائید، فضایى ایجاد کنید که فرزندانتان در آن احساس آرامش کنند. وی گفت:"خانواده ها با لبخند، تکان دادن سر و استفاده از جملات مثبت نظیر «چقدر جالب»، «من این را نمی‏دانستم» و ... آنها را به گفتن بیشتر تشویق کنند،مهارت های زندگی،جرات ورزی،ابراز وجود، افزایش اعتماد به نفس و.... را به آنها بیاموزند در برابر شرایط آسیب‏ زا مقاوم سازند،سعى کنند در ساعات غذا خوردن همه اعضاء خانواده را دور هم جمع  ووقت بیشترى را با فرزندانتان صرف کنند". عطایی منش ادامه داد:"با فرزندانتان به رستوران، پارک، کوه، سینما و ... بروید، باتفاق آنان به موسیقى گوش دهید و از همه مهمتر به آنان ابراز عشق کنید و بگویید که دوستشان دارید،سعى کنید حتى آهنگ صدایتان ملایم و دوستانه باشد، عقاید خود را به زور به فرزندان خود تحمیل نکنید،مسئولیت و تکلیفى به آنها بدهید که با توان آنان متناسب باشد وانتظار نداشته باشید آرزوهاى برآورده نشده شما را تحقق بخشند".وی گفت:"خانواده ها باید نظم و قانون مناسب و سازنده مشخصى در خانواده برقرار سازند، براى سرپیچى از آن تنبیهات مناسبى در نظر بگیرند و قاطعانه آن را به مرحله اجرا در آورند، اطلاعات کافی درباره سنین رشد فرزند و نحوه رفتار با آنان در هرسن به دست آورند،از چگونگى دوست‏یابى و معاشرت فرزندان خود با دیگران آگاه باشند، با والدین دوستانشان ارتباط برقرار کنند، در صورتى که به منزل دوستشان رفتند حتماً از حضور والدین ایشان در منزل مطمئن شوند و به حضور سایر اعضاء خانواده اکتفا نکنند".این کارشناس خاطرنشان داشت: "براى اوقات فراغت آنان برنامه ‏ریزى کنید. همواره آنان رابه مطالعه، ورزش و تفریحات سالم ترغیب نمائید و زمینه این امور را برایشان فراهم کنید، زمان مناسبى را به گفتگو اختصاص دهید چرا که فرزند شما ارزش نصایحتان را با ارزش زمانى که به آن اختصاص داده ا‏ید می ‏سنجد، راهنمایی‏هاى خود را از طریق مربیان و دبیرانشان به آنها منتقل کنید، جوانان باورها و ارزش‏هاى خود را دارندطبیعتاً اگر والدین بهترین نصایح را هم بگویند ممکن است آنها را نپذیرند،شنیدن نصایح شما از زبان مربیان و دبیرانشان تأثیر بیشترى بر آنها می ‏گذارد، بین فرزندانتان تبعیض قائل نشوید". عطایی منش گفت:"در رفتارهاى خود بیشتر دقت کنیدممکن است با تمسخر یک معتاد و یا صحبت کردن با لحن افراد معتاد پیامى نادرست به فرزندتان منتقل کنید از انتقاد غیرسازنده، تمسخر و شرمنده کردن آنان مخصوصاً درمقابل دیگران جداً بپرهیزید تا به پویایى و رشد جسم و روان فرزندانتان کمک کنید.فرزندانتان را به خاطر رفتارهاى مثبت آنان تشویق کنید، هرگز فضاى خانه را متشنج ننموده و از مشاجره و بحث‏هاى بیهوده بپرهیزید،  از تنها گذاشتن فرزندان خود در منزل، به ویژه هنگامى که به مسافرت یا میهمانى می‏روید جداً خوددارى نمائید". همواره در نظر داشته باشید که خانواده‏ ها در زمینه پیشگیرى از اعتیاد نقش بسیار مؤثرترى در مقایسه با نیروى انتظامى و سایر سازمان‏هاى مسئول بر عهده دارند و رعایت بسیارى از نکات مذکور منحصر به والدین نبوده بلکه سایر اعضاء خانواده بویژه برادران و خواهران بزرگتر را نیز در برمی ‏گیرد.