نویسنده: بهاره جلالوند

 

افزایش جمعیت، شهرنشینی روز به روز در حال توسعه است که این مسئله افراد را از طبیعت و فضای سبز دور می کند. چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و ...، در افراد ساکن شهرها بیشتر دیده می‌شود که یکی از دلایل آن، نداشتن فعالیت جسمی به میزان کافی است. طبیعت و فضای سبز، فرصتی برای پیاده‌روی و تحرک ایجاد می‌کند و به نوعی در سلامت شهروندان نقش دارد. امروزه مطالعات بسیاری در رابطه با تاثیر گیاهان، طبیعت و فضای سبز بر سلامت انسان انجام شده است که نباید آن ها را نادیده گرفت.

 

بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل فشار تکالیف مدرسه، در معرض استرس بالایی قرار می‌گیرند. این استرس شدید می‌تواند در کاهش عملکرد تحصیلی و رفتارهای نامناسب دانش‌آموزان با معلم‌هایشان، نقش داشته باشد. تحقیقات زیادی نشان می‌دهد که مناظر طبیعی و حتی مناظر طراحی شده (فضای سبز)، می‌توانند منجر به کاهش تنش و استرس در دانش‌آموزان شوند. بر اساس مطالعات انجام شده، پنجره کلاس درس با چشم انداز طبیعی یا فضای سبز، بر عملکرد دانش¬آموزان تاثیر مثبت می‌گذارد. این تاثیر مثبت محدود به بهبود عملکرد تحصیلی نمی‌شود بلکه بر رفتارهای اجتماعی و محیطی دانش‌آموزان نیز آثار مثبتی به همراه دارد. البته باید توجه داشت که عوامل دیگری چون نور کلاس‌ها، سر و صدا، سن ساختمان، دما و کیفیت هوا نیز بر یادگیری و تمرکز دانش آموزان تاثیر می‌گذارند.

 

تاثیرات طبیعت و فضای سبز روی سلامتی، به دانش‌آموزان محدود نمی‌شود و سالمندان بیمار نیز می‌توانند از این اثرات نفع ببرند. به طور کلی، قرار گرفتن در طبیعت اثر آرام بخش دارد و باعث تقویت سیستم ایمنی و بهبود حافظه می‌شود. طبیعت و فضای سبز، نقش مهمی را در کاهش آلاینده‌های محیط و هوا ایفا می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که آلودگی هوا، احتمال ابتلا به آلزایمر و زوال عقل را افزایش می‌دهد. پس باید در نظر داشت که هر چه افراد وقت بیشتری را در طبیعت و فضای سبز بگذرانند، احتمال ابتلای آن¬ها به این بیماری‌ها نیز کمتر خواهد شد. نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد که گذراندن وقت در طبیعت، ممکن است احتمال بستری شدن بیماران مبتلا به آلزایمر، زوال عقل و پارکینسون را در بیمارستان کاهش بدهد. این تحقیقات، محیط طبیعی و تعداد زیاد درختان را موثرتر از پارک‌های شهری با پوشش گیاهی کم می‌دانند. 

 

جنگل یکی از جاذبه‌های گردشگری به حساب می‌آید و سالانه افراد زیادی به سمت جنگل‌ها سفر می‌کنند. مزایای جنگل بی‌شمار است و تنها به جذب گردشگر محدود نمی‌شود. بر اساس برخی از پژوهش‌های انجام شده، جنگل درمانی می‌تواند در کاهش افسردگی و اضطراب تاثیر مثبت داشته باشد و نیاز افراد را به دارو کاهش دهد. البته محققان بر این باورند که باید پژوهش‌هایی با جزئیات بیشتری در این زمینه انجام شود. جالب است بدانید که جنگل درمانی در بین ژاپنی‌ها رواج دارد و گردشگران زیادی با هدف درمانی به جنگل‌ها می‌روند. 

 

(شینرین یوکو؛ Shinrin-yoku) شناخته می‌شود. در واقع ژاپنی¬ها بر این باورند که باید در جنگل غوطه‌ور شد. این کار با هدف ارتقای سلامت روحی، پیشگیری و بهبود بیماری‌ها انجام می‌شود. برای این منظور پیاده‌روی در جنگل، مراقبه ذهنی و تمرین تنفس همراه با تمرکز، انجام می‌شود. گردشگران از غذاهای محلی سالم و تازه و چشمه‌های آب گرم بهره می‌برند. این گردشگری با همکاری پزشک انجام می‌شود و مشاوره‌های بهداشتی و پزشکی به افراد ارائه خواهد شد. 

 

مطالعات دیگری در رابطه با جنگل وجود دارند برای مثال، محققان در یک مطالعه متوجه شدند که تماشای جنگل توسط مردان میانسال مبتلا به فشار خون بالا، می‌تواند تاثیرات مثبتی داشته باشد. این مطالعه نشان داد که احساس آرامش و راحتی با مشاهده مناظر جنگلی، افزایش می‌یابد. مطالعات مختلفی نشان می‌دهد که بین فضای سبز و خطر بیماری‌های قلبی و عروقی ارتباط وجود دارد. این مطالعات گزارش می‌دهند که نزدیک بودن منازل مسکونی به فضای سبز، می‌تواند در کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی وعروقی نقش داشته باشد. ضمن اینکه در کاهش رویدادهای قلبی و عروقی نامطلوب هم نقش دارد. پژوهشگران این مسئله را با کاهش استرس، کاهش آلودگی هوا و تشویق افراد به فعالیت بدنی در محیط‌های سرسبز مرتبط می‌دانند. علاوه بر این، زندگی در محله‌های مسکونی که فضای سبز بیشتری دارند، دسترسی به کالاها و خدمات سالم و تعاملات اجتماعی را افزایش می¬دهد که همگی در ارتقاء سلامت افراد نقش دارند. 

 

مطالعات دیگری در رابطه با مقایسه تاثیرات شهر و روستا بر افراد وجود دارد. یک پژوهش روی افرادی که به مناطق روستایی رفته بودند نشان می¬دهد که آن-ها با قرار گرفتن در محیط روستا، توانسته¬اند استرس را رها کنند. همچنین احساس ترمیم، لذت و برانگیختگی بیشتری در مناطق روستایی نسبت به محیط ساخته شده (مناطق شهری) ، داشته باشند. محیط طبیعی روستاها با دارا بودن عناصری چون آب، درختان ، پوشش گیاهی ، صداهای طبیعی و مناظر دلپذیر، می‌تواند فرصت کاوش و آرامش ذهن را برای افراد شهرنشین ایجاد کند. 

 

شاید کمتر کسی اسم باغ شفابخش را شنیده باشد و درباره آن چیزی بداند. باغ شفابخش در واقع یک فضای سبز کاربر محور در محیط بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به حساب می‌آید. این باغ با هدف بهبود بیماران و ارتقاء سلامت افراد ایجاد می‌شود. باغ‌ها از گذشته نقش مهمی در کاهش استرس و ایجاد آرامش داشتند به همین دلیل، امروزه از آن‌ها به عنوان بخش مهمی از مراقبت بیمار در مراکز درمانی، بهره می‌برند. دسترسی به باغ¬های شفابخش می‌تواند در بهبود سلامت بیماران ، کارکنان بیمارستان و حتی خانواده افراد نقش داشته باشد. بیماران با پیاده‌روی یا نشستن در باغ‌های شفابخش می¬توانند احساس طراوت و آرامش کنند. در برخی از باغ‌های شفابخش این امکان برای بیماران وجود دارد که بتوانند به فعالیت باغبانی بپردازند. مثلا کاشت گل، آبیاری گیاهان، برداشت میوه و سبزی و...، برخی از کارهایی است که در این باغ¬ها توسط بیمارن انجام می¬شود. البته باید توجه داشت که هر نوع فضای سبزی، باغ شفابخش محسوب نمی‌شود و باید عوامل زیادی را برای این باغ در نظر گرفت. برای مثال، پوشش گیاهی زیاد یکی از ویژگی‌های این باغ‌هاست. علاوه بر این، باغ‌های شفابخش باید حالت طبیعی داشته باشند و عناصر انتزاعی در آن¬ها جایی ندارد. به طور کلی، برخی مطالعات نشان می¬دهند روند بهبودی آن دسته از بیمارانی که در باغ‌های شفابخش رفت و آمد دارند یا پنجره اتاق‌شان به سمت باغ باز می-شود، سریع‌تر از سایر بیمارانی است که به این باغ‌ها دسترسی ندارند. از مزایای دیگر باغ‌های درمانی، کاهش استرس است که با کاهش آن، می‌توان انتظار کاهش درد را نیز داشت. با کاهش استرس و درد، سیستم ایمنی نیز عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد.

 

تاثیرات مثبت گیاهان و به طور کلی طبیعت بر سلامتی، بسیار گسترده است. عطر و بوی برخی گیاهان می‌تواند تاثیرات مثبتی بر سلامتی داشته باشد. برخی مطالعات نشان می‌دهد گیاهان با رایحه قوی مانند، اسطوخدوس، گل شمعدانی و مخروطیان، بر سلامت افراد تاثیر مثبت می‌گذارد. برخی از محققان سوئدی بر این باورند که رایحه‌های طبیعت می‌تواند در کاهش استرس و اختلالات مرتبط با آن تاثیر بگذارد. اضطراب، سندرم¬های درد، سندرم خستگی مزمن، سردرد، دردهای عضلانی و ...، می‌توانند با استرس مرتبط باشند. البته محققان دقیقا نمی‌دانند که رایحه گل‌ها و گیاهان به تنهایی روی استرس اثر می‌گذارند یا عوامل دیگری در این رابطه نقش دارند. 

 

منابع:Ncbi.nlm.nih.gov، Wbur.org ،Sciencenorway.no

Researchgate.net،Usa-shade.com، Journals.ashs.org

Fo-society.jp