صبح ساحل، حوادث _ اصول بهداشت و بهسازی محیط در هر شهر ایجاب می‌کند که زباله‌ها درحداقل زمان از منازل و محیط زندگی انسان دور و در اسرع وقت دفع شود. پیدایش این ایده (دفع بهداشتی زباله در محیط زیست) در قرن نوزدهم میلادی به مثابه یک دستورالعمل بهداشتی، شهروندان را به رعایت آن ملزوم می‌ساخت. راجع به خطرهای حاصل از زباله‌های شهری و صنعتی باید گفت که در همه منابع علمی و کتا‌بهای مربوطه همواره اشاره به ابتلای انسان‌ها به بیماری‌های گوناگون شده است. امروزه به علت پيشرفت صنايع سنگين و مصرف زياده از حد فلزات سنگين كه از راه هوا و زمين و آب وارد و خسارات زيادي را به بار مي‌آورند. ازدياد فلزات سنگين مثل جيوه، سرب، كادميوم و آرسنيك در كمپوست و در نتيجه در خاك، باعث مسموميت‌هاي زياد و بيماري‌هاي گوناگوني در انسان مي‌شود.

پسماند يا زباله چيست؟

پسماند يا زباله به مواد جامد، مايع و گاز(غير از فاضلاب) گفته مي شود كه به طور مستقيم يا غير مستقيم حاصل فعاليت انسان بوده و از نظر توليد كننده زايد تلقي مي گردد.پسماندها به پنج گروه تقسيم مي شوند:

پسماندهاي عادي: به پسماندهايي گفته مي شود كه به صورت معمول از فعاليت هاي روزمره انسان ها در شهرها، روستاها و خارج از آنها توليد مي شود. از قبيل زباله هاي خانگي و نخاله هاي ساختماني.پسماندهاي پزشكي: به كليه پسماندهاي عفوني و زيان آور ناشي از بيمارستانها، مراكز بهداشتي، درماني، آزمايشگاه هاي تخصصي طبي و ساير مراكز مشابه گفته مي شود. پسماندهاي ويژه: به كليه پسماندهايي گفته مي شود كه به دليل بالا بودن حداقل يكي از خواص خطرناك از قبيل سمي بودن، بيماري زايي، قابليت انفجار يا اشتعال، خورندگي و مشابه آن به مراقبت ويژه نياز داشته باشد.پسماندهاي كشاورزي: به پسماندهاي ناشي از فعاليت هاي توليدي در بخش كشاورزي گفته مي شود از قبيل فضولات، لاشه حيوانات، محصولات كشاورزي فاسد يا غير قابل مصرف.پسماندهاي صنعتي: به كليه پسماندهاي ناشي از فعاليت هاي صنعتي و معدني، پسماندهاي پالايشگاهي، صنايع گاز، نفت و پتروشيمي و نيروگاهي و امثال آن گفته مي شود از قبيل براده ها، سرريزها و لجن هاي صنعتي.

سرایت انواع بیماری از طریق زباله های صنعتی

به گفته مسوول بهداشت محیط بندرعباس، زباله های صنعتی، مواد زاید ناشی از فعالیت‌های صنعتی هستند ومعمولاً شامل فلزات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره زباله های ویژه و زباله های خطرناک هستندکه عمل جمع آوری، حمل و نقل و دفع آن‌ها ضوابط خاص و مقررات ویژه ای را به خود اختصاص داده است.

زباله های خطرناک به مواد زاید جامدی اطلاق می‌شود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدت زمانی موجبات خطر را برای محیط زیست، فراهم می‌کنند. زباله های خطرناک معمولاً یکی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش پذیری و سمی را دارا بوده و اغلب تحت عنوان مواد زاید رادیواکتیو، پس ماندهای شیمیایی، ضایعات قابل اشتعال، ضایعات بیولوژیکی و مواد منفجره دسته بندی می‌شوند.طالب غریب پوربا اشاره به سرایت انواع بیماری از طریق زباله های صنعتی معتقد است:" اکثر پسماندهای صنعتی اگر به دقت و روی اصول دفن نشود همانند پسماندهای عفونی،بیماری های صعب العلاجی دامنگیر انسانها می شود که به مرور زمان، خود را در بدن انسان نشان می دهد". وی بیماری تنفسی، چشمی، گوارشی، مسمومیت و...  از اثرات دفن غیر اصولی پسماندها ذکر کرد. غریب پور با اعلام اینکه زباله‌های شهرک های صنعتی غرب بندرعباس که به شکل نامناسبی در محیط رها می‌شوند عامل اصلی آلودگی زیست محیطی شهر بندرعباس به خصوص روستاهای غرب بندرعباس  ادامه داد:"در این زمینه مكاتباتی صورت گرفته است تا حدودی این مشکل حل شده است که امیدواریم تا سال آینده تمام صنایع، زباله ی خود را  به صورت اصولی دفن کنند و شاهد به خطر افتادن سلامت مردم نباشیم". وی این را بیان کرد که زباله هاي شهري كه خود تركيبي از فضولات انساني و حيواني و بسياري ديگر از مواد زائد صنعتي و كشاورزي است، متاسفانه در آخرين مرحله دفع به خاك و يا آب منتقل مي‌شوند. كالاهاي مصنوعي كه از مواد پلاستيكي ساخته شده اند پس از استعمال به صورت مواد زائد تجزيه نشدني در زباله انباشته و در خاك باقي مي‌مانند زيرا پليمرهاي مصنوعي (نايلون) بر عكس پليمرهاي طبيعي موجود در پشم و پنبه به علت نبودن آنزيم ويژه، سال‌ها جهت تجزيه در طبيعت به صورت خام و بدون تغيير باقي مي‌ماند. اين مواد خود خللي در تبادل آب و هوا و ديگر عكس‌العمل‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك بوجود مي‌آورند. مجاورت و يا احاطه شدن ريشه گياهان به وسيله مواد پلاستيكي در خاك سبب نرسيدن آب و غذا به ريشه گياه شده و در طي زمان در اطراف ريشه حرارت، رطوبت و خواص شيميايي كاملاً غيرمتعادلي بوجود مي‌آورند كه موجب ضعف رشد و يا خشكي گياه مي‌شوند.          

 پسماندهای کارخانه های استان

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان  از پسماندهای کارخانه های استان  و دفن این پسماندها مطالبی ایراد کرد که کارخانه آلومینیوم المهدی سالانه حدود 4 هزار و 53 تن پسماند شامل سرباره آلومینیوم، آجر نسوز و .... در این واحد تولید می‌شود که پس از جمع آوری و تفکیک به انبار ضایعات منتقل می‌گردند. همچنین کارخانه روی بندرعباس سالانه 6 هزار تن کیک ( باطله‌های حاصل از استخراج روی از کنسانتره ) و بالغ بر 5/1 تن سرباره روی در این واحد تولید می‌شود که در محوطه واحد نگهداری و پیگیری لازم به منظور انتقال این واحد به محل دفع پسماندهای ویژه واقع در منطقه گچین بندرعباس انجام شده است. مجید وفادار افزود:" فعالیت واحد سالانه نیروگاه بندرعباس در حدود 400 تن خاکستر ناشی از احتراق گاز بر جا می‌گذارد". وی تولید پسماندهای صنعتی پالایشگاه نفت بندرعباس را سالانه 511 تن شامل ضایعات فلزی، مواد عایق بندی، روغن و... پسماندهای پالایشگاه گاز سرخون را سالانه 250 تن شامل خاکستر بجا مانده از احتراق سوخت، المنت فیلتر محتوای مواد نفتی و ... پسماندهای کارخانه کشتی سازی خلیج‌فارس را 6 هزار و 840 تن شامل سند پلاست، باقیمانده جوشکاری ذکر کرد. وفادار تولید 614 هزار و 925 تن پسماند صنعتی شرکت فولاد هرمزگان شامل ریزدانه سنگ آهک، گرد آهک و ... سخنانی بیان کرد و ادامه داد:"علاوه بر صنایع مادر، هزار و 666 صنعت دیگر در این استان فعالند که سالانه 4 هزار و 861 تن پسماند صنعتی تولید می‌شود که بیشترین آن مربوط به صنایع گروه شیمیایی ( هزار و 461 تن در سال ) می باشد".

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان تصریح نمود:"شرکت پالایش نفت بندرعباس سالانه 120 تن پسماند ویژه شامل لجن های نفتی ، کربن فعال و ... پس از آبگیری ، خنثی سازی به سایت گچین منتقل و با رعایت دستورالعمل دفن می‌شود". وفادار از انتقال و دفن 699 تن پسماند ویژه در سال شرکت آلومینیوم المهدی به سایت گچین ، 273 تن پسماند شرکت سیمان قشم در مکانی مسقف دارای کف نفوذناپذیر ، 36 تن پیماند ویژه مجتمع ذوب و احیای روی قشم در مکان ایزوله، 3/3 تن پسماند شرکت پالایش نفت لاوان در زباله سوز استاندارد خبر داد. وی گفت:"588 تن پسماند ویژه شرکت سیمان هرمزگان شامل آجرهای نسوز، بتن نسوز در معدن منتقل و در آن جا دفن می‌شود. همچنین نیروگاه گازی خلیج‌فارس سالانه 3 تن پسماند ویژه در این واحد تولید می‌کند". به گفته وفادار سالانه حدود 6 تن اکسید و انادیوم ناشی از جداسازی از دیواره کوره و احتراق نیروگاه سیکل ترکیبی بندرعباس تولید می‌شود این در حالی است که در حال حاضر تقریبا هزار تن از این پسماند در محوطه نیروگاه موجود است که برآورد می‌شود حدود 50 تن روغن‌های آسکارل و پسماندهای آلوده به بی‌فنیلهای پلی کلره در این نیروگاه موجود باشد.

اختصاص 6 منطقه برای دفن پسماندهای ویژه

مدیر کل محیط زیست استان  با بیان اینکه  این اداره کل جهت حل مشکلات زیست محیطی صنایع، مکان موقتی در منطقه گچین انتخاب  و با هماهنگی صنایع نسبت به انتقال ضایعات صنعتی اقدام نموده است اظهار داشت:" اما در حال حاضر شش منطقه به عنوان گزینه برتر برای مکان دفع پسماند ویژه انتخاب شده که پیگیری لازم به منظور واگذاری و آماده سازی این محلها در حال انجام است".

تولید بیش از هزار  لیتر انواع سموم فاسد شده در بخش کشاورزی

وی در خصوص پسماندهای کشاورزی در استان گفت: "به طور تقریب حدود هزار و 500 لیتر انواع سموم فاسد شده، 250 تن فضولات دامی، 350 تن لاشه حیوانات و 10 هزار تن محصولات کشاورزی فاسد و غیرقابل مصرف به طور سالانه در بخش کشاورزی استان هرمزگان تولید می‌شود". وفادار اقدامات محیط زیست استان در خصوص مدیریت پسماندهای استان را برگزاری کارگاه‌های آموزشی با هماهنگی واحدهای صنعتی استان، پیگیری اجرایی شدن قانون مدیریت پسماندها در روستاها، مکان یابی محل نخاله‌های ساختمانی شهر بندرعباس نظارت بر نحوه انهدام کالاهای غیر قابل مصرف، رسیدگی به شکوائیه ها و صدور اخطاریه جهت واحدها و شهرداری ها که اقدام به سوزاندن یا دفع غیر اصولی پسماند می‌نمایندو پیگیری موضوع پسماندهای ناشی از آتش‌سوزی انبار سموم و کود و ... برشمرد.  

بهره برداری از سامانه پایش آنلاین پسماند استان

 مدیر کل حفاظت محیط زیست استان از بهره برداری سامانه پایش آنلاین پسماند استان مطالبی بیان کرد و گفت:درهفته زمین پاک برای نخستین بار در کشور همزمان با 9 استان دیگر، سامانه پایش آنلاین پسماند استان مورد بهره برداری قرار گرفت. وفادار اظهار داشت:"مسائل و مشکلات مربوط به عدم مدیریت صحیح پسماند ها و پیامدهای زیست محیطی ناشی از آن موجب شد سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به راه اندازی سیستم پایش آنلاین پسماندهای صنعتی و ویژه در10 استان کشور از جمله هرمزگان اقدام نماید".دبیر کار گروه پسماندهای استان افزود:"اجرای این پروژه و نصب نرم افزار پسماند ها در واحدهای صنعتی اماکان مدیریت پسماندها و انتقال اطلاعات و گزارشات به صورت مستمر به اداره کل حفاظت محیط زیست استان را موجب خواهد گردید". وی ادامه داد:"به طوری که همواره تمام پسماندهای صنعتی تولیدی و مسیر طی شده برای دفع این پسماندهای قابل ردیابی خواهد بود". وفادارهمچنین با توجه به بند "ب" ماده 192 قانون برنامه پنجم توسعه کشور در خصوص لزوم انجام خود اظهاری تاکید کرد: "کلیه واحدهای تولید کننده پسماند های ویژه و صنعتی استان بایستی نسبت به تکمیل فرم برنامه عملیاتی مدیریت پسماندهای ویژه و صنعتی اقدام و فرمهای تکمیل شده را جهت لحاظ در سامانه مزبور به این اداره کل ارائه نمایند در غیر این صورت با توجه به ضوابط موجود در فهرست صنایع آلاینده قرار خواهد گرفت". گفتنی است:فرم برنامه عملیاتی مدیریت پسماند ویژه و صنعتی در وب سایت این اداره کل به آدرس www.hormozgandoe.ir قسمت دریافت فایل موجود است.

به گفته کارشناسان نحوه مدیریت مواد زائد صنعتی مستلزم اجرای عملیات و اقدامات ویژه‌ای مطابق با ضوابط و مقررات است و کنترل موثر و اعمال یک مدیریت صحیح برای حفظ بهداشت محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.