تغییر واقعیتهای ژئوپلیتیکی و کاهش قدرت ایالات متحده منجر به ایجاد اتحادهای جدید در سراسر جهان شده است. جهان تک قطبی تحت هژمونی واشنگتن به دلیل نگرش خاص آن باعث ایجاد حس بیعدالتی شده و حتی مداخلات نظامی و دیپلماتیک ایالات متحده، شکاف بین شمال و جنوب جهانی را افزایش داده است. در میان تحولات ژئوپلیتیک اخیر، روسیه و چین به عنوان ابرقدرتهای جدید جهان ظاهر شدهاند و جنوب جهانی از آنها به عنوان گزینه مناسب جدید برای اتحاد استفاده میکند. گسترش ائتلاف بریکس اهمیت این دو ابرقدرت را بیشتر کرده و روسیه نیز به دنبال ایفای نقش بزرگتر در امور جهانی است. در راستای این هدف، روسیه حضور خود در اقیانوس هند و روابط با کشورهای در حال توسعه آسیا را تقویت میکند. در این میان، هند یکی از کشورهایی واردکننده محصولات صنایع دفاعی روسیه از زمان اتحاد جماهیر شوروی تاکنون بوده است. این رابطه وابستگی که در طول جنگ سرد شکل گرفت، همچنان بر ترجیحات دفاعی، امنیتی و سیاست خارجی هند تأثیر میگذارد. به گونهای که دهلی نو برای کاهش وابستگی خود به مسکو در حوزه دفاعی، در سالهای اخیر بر تقویت صنایع داخلی تمرکز کرده و به دنبال دریافت کمکهای نظامی-فنی بیشتر از بازیگران غربی مانند ایالات متحده و فرانسه است. با وجود این، از سال ۲۰۲۲ روسیه با تامین تقریبا ۴۵ درصد از تسلیحات هند در رتبه نخست قرار داشته است. بدون تردید، هند به ویژه برای زیردریاییهای هستهای به روسیه وابسته است.
اتصال بنادر چنای و ولادی وستوک
میتوان گفت این همکاری تاریخی در حوزه دفاعی امروز در مناطقی مانند دریای منجمد شمالی، مسیر دریای شمال، دریای خزر و اقیانوس هند گسترش یافته است. به عنوان مثال، ادعا میشود که یک
مسیر تجاری دریایی جدید بین هند و روسیه عملیاتی خواهد شد. در این زمینه، هند قصد دارد با روسیه در توسعه مسیر دریای شمالی که از اقیانوس آرام تا قطب شمال امتداد دارد، همکاری کند. پس از اولین نشست سطح بالا بین مقامات هند و روسیه در ماه مارس سال جاری، طرفین در ماه اکتبر در ولادی وستوک ملاقات کردند تا در مورد تعمیق همکاری در کشتیرانی قطب شمال و فعالیتهای اقتصادی مرتبط با آن گفتگو کنند. سونووال، وزیر بنادر، امور دریایی و آبراههای هند و الکسی چکونکوف، وزیر خاور دور و توسعه قطب شمال روسیه، در مورد همکاریهای گسترده در کشتیرانی قطب شمال بین دو کشور گفتگو کردند. یکی از محورهای اصلی مذاکرات؛ توسعه و استفاده از کریدور دریای شرقی (EMC) است که سواحل شرقی هند را به سواحل شرقی دور روسیه متصل میکند. در چارچوب این همکاری، سفرهای دریایی برای اولین بار پس از چندین سال بین بندر چنای هند و بندر ولادی وستوک روسیه انجام شد. به گفته اولگ ن. آودیف، سرکنسول روسیه در چنای؛ این سفر دریایی تنها ۱۷ روز رفت و برگشت طول کشید. در حال حاضر، ارتباط بین بنادر هند و سنت پترزبورگ از طریق کانال سوئز وجود دارد که ۳۵-۴۰ روز طول میکشد. دیپلمات روسی، آودیف در اینباره گفت: «ما در مرحله پیشرفته برای تحقق مسیر دریایی چنای-ولادی وستوک هستیم».
همکاری کشتیسازی در مسیر شمال-جنوب
علاوه بر این همکاری دریایی و براساس توافق دوجانبه، هند ۲۴ کشتی باری برای روسیه خواهد ساخت. در این زمینه، دهلی توافق نامهای را برای ساخت ۲۴ کشتی باری کلاس رودخانه-دریا برای روسیه تا سال ۲۰۲۷ امضا کرده است. روسیه برای حمایت از صنعت کشتیسازی خود در پی جلب کمک هند است، چراکه مسکو به دلیل ادامه جنگ در اوکراین با
تحریمهای اقتصادی غرب مواجه و به بخش کشتی سازی این کشور آسیب جدی وارد شده است. این وضعیت روسیه را وادار کرد تا برای سفارش کشتی با سایر کشورهای سازنده همکاری کند. روند همکاری و مشارکت دو کشور در چارچوب کریدور شمال - جنوب (INSTC) از دریای خزر نیز ادامه دارد. یکی از اهداف اصلی این مسیر، اتصال روسیه و هند از طریق دریای خزر و ایران است. پیش از این، روسیه برنامههای دقیقی برای ساخت کشتیهای کانتینری مناسب برای این مسیر داشت. در این راستا، حمایت هند از روسیه میتواند سهم بسزایی در احیای مسیر تجاری مورد بحث داشته باشد. کشتیسازان روسی که قصد همکاری با هند را دارند، امیدوارند هزینههای خود را تقریباً به نصف کاهش دهند.
حضور روسها در اقیانوس هند
همکاریهای دریایی ذکر شده، اکنون در اقیانوس هند نیز مشاهده میشود. براساس گزارش مرکز «آنکسام» بطوریکه روسیه برای نخستین بار در پنجاه سال گذشته، کشتیهای جنگی خود را به بنگلادش فرستاد و برای نخستین بار در دریای آندامان با ارتش میانمار رزمایش دریایی انجام داد.
به باور تحلیلگران، هند مخالف حضور روسیه در این اقیانوس نیست. با این حال، هند بیشتر با شرکای خود در گفتگوی چهارجانبه امنیتی کوآد شامل ایالات متحده، ژاپن و استرالیا در این دریاها همکاری میکند. به باور کارشناسان؛ هند میخواهد روسیه نقش فعالتری در اقیانوس هند و اقیانوس آرام داشته باشد، زیرا این با هدف دهلی نو برای نظم جهانی چند قطبی مطابقت دارد. روسیه همچنین در هفته آخر نوامبر به منظور تقویت همکاری دریایی با هند رزمایش دریایی دو روزه را در خلیج بنگال انجام داد.
مایکل کوگلمن، مدیر مؤسسه آسیای جنوبی مرکز ویلسون، در اینباره گفت: « اگرچه استقبال هند از حضور واحدهای نظامی خارجی در آبهای مجاور تعجب برانگیز است، اما هند قدرت دریایی روسیه را مانند چین نمیداند. برعکس، هند احتمالا حضور روسیه را به عنوان بازیگری میبیند که میتواند قدرت دریایی چین را در منطقه متعادل کند .» در نتیجه، هند مایل به همکاری با روسیه به منظور ایجاد تعادل بین چین در دریاهای نزدیک است. از سوی دیگر روسیه در تلاش است تا حضور خود را در حوزههای مختلف جهان مانند آسیا، اقیانوس آرام و اقیانوس هند افزایش دهد تا از ادعای قدرت جهانی خود حمایت و از این طریق تلاش میکند تا مبارزه خود با غرب را به سایر مناطق سوق دهد. در این زمینه، حضور کشتیهای جنگی روسیه در اقیانوس هند را میتوان به عنوان «چالش جدید» ایجاد شده توسط مسکو در بازی قدرتهای بزرگ تعبیر کرد، زیرا اقیانوس هند به صحنه اصلی رقابت قدرتهای بزرگ بین آمریکا و چین تبدیل شده است. مسکو با تمام توان تلاش خواهد کرد تا از این معادله خارج نشود.
اهداف نظامی و اقتصادی مسکو
در مارس ۲۰۲۳، روسیه رزمایش دریایی با چین و ایران در بخش شرقی اقیانوس هند برگزار کرد. این رزمایشها برای روسیه جهت کشف بازارهای تسلیحات منطقهای مهم است، زیرا تجارت تسلیحات ابزار اصلی اقتصادی آن پس از تجارت انرژی است. از همین روی، مانورهای نظامی و دریایی با کشورهای مختلف جنوب آسیا، یکی از مناطقی که واردات تسلیحات در حال افزایش است، تقاضا برای تسلیحات روسیه را در این کشورها افزایش خواهد داد. همچنین، این رزمایشهای نظامی به معرفی روسیه به عنوان شریک نظامی برخی از بازیگران کلیدی منطقه کمک خواهد کرد. این کشور از طریق تقویت روابط با کشورهای جنوب آسیا، تأثیر بیشتری بر مرکز تجاری و اقتصادی اقیانوس هند خواهد داشت. از سوی دیگر، کشورهای جنوب آسیا نیز از شراکت روسیه منافعی به دست آورند، زیرا بیشتر کشورهای منطقه به دنبال توسعه زیرساختی هستند و روسیه میتواند در توسعه زیرساختی و فناوری این کشورها کمک کند. همچنین، گسترش بریکس اهمیت روسیه را در سطح جهانی افزایش داده و کشورهای کوچکتر آسیای جنوبی میتوانند با کمک روسیه به عضویت بریکس برسند. علاوه بر این، کشورهای منطقه به جای ایالات متحده که تقریبا قدرت نرم خود را از دست داده، جایگزین بسیار مناسبتری برای همکاری طولانی مدت خواهند داشت.
روزنامه صبح ساحل