در بخشی از مقاله‌ی «نظری بر عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس» به ارائه توضیحاتی در مورد بنای عمارت کلاه‌فرنگی پرداخته‌ام. در ادامه با جزئیات بیشتری از این بنا آشنا می‌شوید.

    

  در اواسط سال 1722. م / 1101. ش و به دنبال ناامن شدن بندرعباس و هجوم مکرر افغان‌ها به این شهر، هر دو کمپانی انگلیسی و هلندی، استحکامات خود را قوی‌تر ساختند به‌طوری‌که هلندیان دیوارهای گرداگرد عمارت را بلندتر نموده و همچنین در دو ضلع شمال غربی و نیز شمال شرقی محوطه‌ی عمارت، دو سکوی بلند از سنگ برای استقرار توپخانه و آتش‌بار احداث نمودند که تا مدتی به این دلیل که توپ‌های جنگی مستقر نشده بود، از سکوهای مزبور به‌عنوان تماشاخانه و محلی برای اجرای تئاتر استفاده می‌شده است. (فلور، ویلم، برافتادن صفویان؛ برآمدن محمود افغان، ص 295)؛ همچنین ازآنجایی‌که سپاهیان هلندی که برای حفاظت از کارکنان و اموال کمپانی مجبور بودند در کشتی‌های جنگی که به همین منظور در لنگرگاه بندرعباس پهلو می‌گرفتند، زندگی کنند و به دلیل احتیاج به حضور دائم گروهی از سربازان در شهر، در فوریه‌ی سال 1723. م / بهمن‌ماه 1101. ش، کار احداث سکونتگاه مختص سپاهیان و همچنین انبار اسلحه‌ای برای نگهداری مهمات پایان یافت و 123 سرباز مشغول کار شدند (همان، ص 300)؛ در آن زمان تعداد کل کارمندان کمپانی ازجمله هیئت اداری، نظامیان، دریانوردان و افراد متفرقه به حدود 170 تن می‌رسید (همان، ص 302). گزارش‌های تاریخی از  این عمارت در اواخر دوره‌ی ناصری حاکی از آن است که عمارت مزبور دارای بخش‌های مختلفی همچون دیوان‌خانه، حرم‌خانه، صندوقخانه، غلام خانه، محبس خانه، اصطبل، فراش خانه، کارخانه، شربت خانه و حمام مختص به خود بوده که برخی از این بخش‌ها احتمالاً در محوطه پیرامونی آن قرار داشته و امروزه اثری از آن‌ها باقی نمانده است (کریم زاده تبریزی، محمدعلی، همان، ص 10). این بنا دارای یک حیاط وسیع در ضلع شمال به طول 170 و عرض 78 قدم بوده و در اضلاع شرقی و غربی عمارت، سراسر انبار وجود داشته است (سدید السلطنه، محمدعلی، همان، ص 595). عمارت دارای چهار برج مرتفع در چهار ضلع آن و یک برج دیگر در میان و مقابل عمارت بود که توپ‌های جنگی را بر فراز آن قرار می‌دادند (همان، ص 596؛ فلور، ویلم، اشرف افغان بر تختگاه اصفهان همان، ص 87؛ فلور، ویلم، حکومت نادرشاه، ترجمه ابوالقاسم سری، ص 187) اما اثری از آن‌ها نیز باقی نمانده است. راه دسترسی به طبقه فوقانی از طریق دو ردیف پله مقارن با یکدیگر که در ضلع جنوبی عمارت، باکمی پیشامدگی به سمت جلو، تأمین می‌شده و همان راه‌پله البته با ابعادی کوچک‌تر به طبقه‌ی سوم منتهی می‌گردیده که امروزه اثری از پلکان مزبور نیز باقی نمانده است (بر اساس مصاحبه با آقای وطنخواه، یکی از کارمندان سابق اداره گمرک بندرعباس). 

نمایی از راه‌پله‌ی عمارت و پنجره‌های اٌرسی آن؛ سال 1268. ش

برگرفته از: collectie.wereldculturen.nl

شماره‌های بعدی صبح ساحل را برای خواندن ادامه این مقاله و آشنایی بیشتر با عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس دنبال کنید.