بازار جهانی بورس با شیوع کرونا، ضربه سنگینی را متحمل شد. این بازار، طی دهه‌های اخیر به دلیل برخی تصمیمات اشتباه سرمایه‌داران، جنگ و معضلاتی از این دست، بحران‌های مالی زیادی را تجربه کرده‌است. حالا ویروسی ناشناخته باعث زیان اقتصاد کشورها شده و بازار بورس را نیز تحت تاثیر گذاشته‌‌است. در ادامه مروری بر بحران‌های جهانی بازار بورس در دوران کرونا و وضعیت بورس ایران در بهار 99 می‌پردازیم.

 

دوشنبه سیاه در جهان
«آلن گرینسپن»، رئیس بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا برای کاهش نرخ بهره، از بانک‌ها تقاضای حذف نقدینگی را کرد. او پیش‌بینی کرد که می‌توان با بازرسی بین‌المللی همراه سایر کشورهای G7 ( هشت کشور صنعتی که حدود ۶۵ درصد اقتصاد جهان را در دست دارند و فعلاً گروه هفت عضو دارد، چون عضویت روسیه به تعلیق درآمده‌است. فرانسه، آلمان، بریتانیا، ایتالیا، ژاپن، ایالات متحده آمریکا و کانادا این هفت کشور را تشکیل می‌دهند.) ارزش دلار را کاهش داد. از طرفی طرح بیمه نمونه کار برای سهامداران اجرایی شد. این تکنیک ضررهایی را که سهامداران ممکن است با کاهش قیمت سهام تجربه کنند، محدود می‌کند. بدون این‌که سهام شرکت متضرر شود. در 19 اکتبر 1987میلادی، میانگین صنعتی «داو‌جونز» (یک شاخص برای بازار سهام که ارزش ۳۰ شرکت بزرگ دولتی آمریکایی را نشان می‌‌دهد.) یک‌باره 22 درصد کاهش پیدا کرد.
همچنین  بن‌بست بین کویت و ایران که موجب تهدید منابع نفتی می‌شد، باعث وحشت میان سرمایه‌گذاران شد. البته در آخرین روزهای ماه‎‌‌گذشته نیز، بیشتر مبادلات عمده بیش از 20 درصد کاهش یافته بود. اقتصاددانان این سقوط را به ترکیبی از وقایع ژئوپلیتیکی و ظهور تجارت برنامه های رایانه‌ای نسبت داده‌اند که باعث تسریع در فروش شده‌است.
سرانجام دوشنبه 19 اکتبر 1987 میلادی به عنوان «دوشنبه سیاه» شناخته شد. یک بحران شدید اقتصادی دیگر جهان در سال‌های 2007 و 2008 اتفاق افتاد. در سپتامبر 2008 بردارن لمان، (چهارمین بانک سرمایه‌گذاری در ایالات متحده آمریکا که در زمینه مدیریت سرمایه‌گذاری و بانکداری اختصاصی فعالیت می‌کرد) اعلام ورشکستی کرد.
این بزرگترین ورشکستگی در تاریخ ایالات متحده محسوب می‌شود.  همچنین 90 میلیارد پوند از ارزش بزرگترین شرکت های انگلیس در یک روز گذشته پاک شد. حتی صحبت از دستگاه‌های نقدی در حال خالی شدن بود. در نهایت در 15 سپتامبر 2008 ، برادران لمان برای ورشکستگی شکایت کردند. این عموماً روزی است که بحران اقتصادی با جدیت آغاز شد. درنتیجه می‌توان ریسک‌پذیری بیش‌ از حد بانک‌ها همراه با رکود در بازار وام‌های کم‌هزینه، علل اصلی  بحران‌مالی2008 دانست.

   
سقوط جهانی بورس با ظهور ویروسی ناشناخته
 با ظهور ویروس ناشناخته کرونا، بازار جهانی سقوط چشم‌گیری کرد. این ویروس نه تنها جان انسان‌ها را نشانه گرفته بلکه صنعت اقتصادی و بورس کشورها را نیز به مخاطره انداخته‌است. تعطیلی طولانی کارخانه‌ها و تولیدی‌ها، ممنوعیت واردات و صادرات، هزینه‌های پیش‌بینی نشده اقلام بهداشتی و بیمارستان باعث مواجه شدن کشورها با کمبود بودجه و درنتیجه سقوط بورس شد. در 19 فوریه 2020 ، سهام بورس ایالات متحده صعود کرد و به شاخص رکورد در همه زمان‌ها رسید. تنها در طی 15 روز معاملاتی ، شاخص بورس سقوط کرد و بیش از 20 درصد از ارزش خود را کاهش داد. این سریعترین سقوط بورسی بود که در هر زمان از قرن گذشته در ایالات متحده اتفاق افتاد. بازار بورس نه تنها در آمریکا، بلکه تمام جهان را با رشد منفی همراه کرد که موج نگرانی مردم را به راه  انداخت.

بورس ایران، امید سرمایه‌داران در بحران
 با شروع سال جدید خورشیدی، بازار بورس ایران برخلاف دیگر کشورها، رشد قابل توجه‌ای کرد. تحریم‌ها، عدم فروش نفت، صادرات اندک، کاهش درآمدهای مالیاتی و این دست دلایل، باعث شد تا دولت با کسری‌ بودجه‌ قابل‌توجه‌ای روبه‎رو شود. طبق آمارهای منتشرشده، دولت 100 میلیارد تومان کسری بودجه داشت. به همین دلیل با عرضه تعداد زیادی سهام در بورس، سعی در جبران کسری بودجه داشت. این امر یکی از دلایل هجوم مردم به بازار بورس بود. از طرفی بانک‌ها، با کاهش سود سپرده بانکی باعث نگرانی مردم از کاهش دارایی خود شدند. مردم برای حفظ ثروت و تاثیر کمتر تورم بر روی زندگی‌شان، وارد بازار بورس ‌شدند.
طبق اظهارنظر کارشناسان و تحلیل‌گران مالی، دلایل زیادی برای رشد یکباره بازار بورس در ایران وجود داشت. بازار بورس طی سه سال گذشته نسبت به بازار سرمایه‌گذاری دیگر عقب مانده بود. به عبارتی بازار طلا و ارز در سه سال گذشته رشد چشم‌گیری داشت اما رشد بازار بورس متوقف شده‌بود. عده‌ای بر این باورند که افزایش نرخ دارایی شرکت‌ها، بر رشد بازار بورس بی‌تاثیر نبوده‌است. حال با گذشت سه‌ماه از سال99، شاخص کل بورس نزدیک به ۱۴۸ درصد رشد داشته‌است. بعداز بازار سهام، بازار طلا با 31 درصد افزایش رتبه دوم را به خود گرفت. به‌عبارتی هرگرم طلای 18 عیار از اسفندماه سال گذشته، از 597 هزارتومان به 780 هزار تومان جهش قیمت داشته‌است. دلار به کانال 20 هزارتومانی نزدیک شده‌است، اما رشد گرمی طلا بیشتر به چشم می‌خورد. چون تنها مقداری بیش‌ از 18 درصد افزایش قیمت را به ثبت رسانیده‌است. دلیل رشد چشمگیر طلا را می‌توان افزایش بهای طلای جهانی دانست.
به گفته برخی کارشناسان، وجود حباب در برخی از شاخص‌های بورس ممکن است موجب ضرر سیری از افراد شود. زیرا شاخص بورس شرکت‌های کم‌توسعه با قیمت‌های بالا فروش می‌رود و سرمایه‌ افراد ناآگاه را ازبین می‌برد. از این رو، همواره کارشناسان تاکید دارند که هر فرد برای ورود به عرصه بورس ابتدا اطلاعات کافی را کسب کند و با مراجعه به کارگزاری‌ها سرمایه خود را وارد این بازار کند.

وضعیت فعلی بازار جهانی بورس
شیوع کرونا در رشد اقتصادی کشورها و رونق کسب‌وکارها تاثیرزیادی گذاشته است. بانک جهانی متوسط رشد اقتصادی کشورها را منفی 5.2 درصد پیش بینی کرده است. این وضعیت بدترین عملکرد بعد از جنگ جهانی دوم است. می‌توان گفت کرونا جهان را به بحران اقتصادی بدتر از سال 2008 تبدیل کرده است. تنش‌های آمریکا و چین بر سر هنگ کنگ، اعتراضات نژادپرستانه آمریکا، مسائل نفت عربستان و اوپک و دلایل اقتصادی دیگر جدا از بحران کرونا، بر تحولات بورس تاثیر گذاشته‌است. چین و آمریکا دو قطب مهم اقتصاد جهان، بیشترین روابط تجاری جهان را با یکدیگر دارند. این کشورها سال گذشته پس از یک جنگ تجاری و تعرفه‌ای طولانی بر سر مقدمات توافق بزرگتر که به فاز نخست مشهور است، به توافق رسیدند. جنگ تجاری این کشور یکی از دلایل اصلی ریزش بازارها و کاهش رشد اقتصادی جهان در سال گذشته بود. در پی آن فعالان بازار بورس نگران‌ تشدید اختلافات بین دو ابر اقتصاد جهان شدند. به ویژه این اختلاف باعث تشدید فشار بر روی تجارت جهانی در زمان پساکرونا خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود در آسیا رشد اقتصادی کشوها برای نخستین بار در طول ۶۰ سال گذشته به محدوده‌ منفی برسد. همچنین در آمریکا، رشد اقتصادی بعد از 23 فصل پشت‌‍‌سر هم، منفی اعلام شد.
به‌طوری‌که در سه ماهه اول سال جدید میلادی، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، ۴.۸ درصد کوچک شده که این رقم بیشتر از پیش بینی‌های قبلی است. درواقع این فصل را می‌توان «بدترین عملکرد فصلی» اقتصاد آمریکا از زمان رکود بزرگ سال ۲۰۰۹ تاکنون دانست. اقتصاد فرانسه، سومین اقتصاد بزرگ اروپا درسه ماه اول سال2020، به میزان 5.8 درصد کوچک‌تر شده است که این رشد، ضعیف‌ترین رشد اقتصادی فرانسه از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود. مصارف خانوار با رشد منفی6.1درصد، بیشترین تاثیر را در ثبت این عملکرد ناامید کننده داشته است.  طبق آمارها، بازار بورس درهفته گذشته نشان می‌دهد که به جز چین، رشد اقتصادی پنج قدرت اقتصادی دیگر منفی بوده است، که در این بین آمریکا و ژاپن رشد منفی ۶.۱ درصدی و ۱۹ کشور عضو منطقه یورو (از جمله آلمان، فرانسه و ایتالیا) به طور متوسط رشد منفی ۹ درصدی را تجربه خواهند کرد. بررسی تغییر شاخص بورس جهانی درماه‌های اخیر  نشان می‌دهد که شاخص بورس از بحران مالی خارج شده است اما همچنان با مشکلات بحران کرونا و دلایل نام برده شده در فوق، نزولی و گاهی صعودی خواهد شد.

  
بورس99، متفاوت‌تر از گذشته
 طبق نظر تحلیلگران اقتصادی وابسته به نرخ‌های جهانی، قیمت ارز و میزان ورودی حجم نقدینگی به بازار سهام است.
درحال حاضر  شاخص کل بورس تهران به بیش از ۴ برابر رقم آن عدد در ابتدای سال ۹۸ رسیده است. حتی  افت بازار کالایی و نفت و اثرات منفی کرونا در صنعت بازار،  عرضه‌های اولیه چند هزار میلیارد تومانی و عرضه‌های سنگین دولت در سهام شرکت‌های مختلف نتوانستند مانع صعود شاخص شوند،در چنین شرایطی که برخی از تحلیلگران رشد صعودی را یک امر بدیهی  می‌دانند، عده‌ای از تحلیلگران بیش‌ازپیش دچار سردگمی و تردید شده‌اند.  در شرایطی که کل اقتصاد جهانی در شیب  تند بحران قرار گرفته‌است، دولت برای فرار از بحران کنونی کرونا و تحریم اقتصاد کشور،  افزایش حجم بدهی برای جبران کسری بودجه و فروش دارایی‌های دولت به کار گرفته است اما ممکن است نتواند در نیمه دوم سال و به خصوص سال آینده ادامه‌دار باشد. 
به گفته کارشناسان بورس فعلی تاکنون شبیه هیچ دوره‌ای نیست و در این شرایط تنها می‌توانیم بپذیریم که سردرگمی تحلیلگران اقتصادی از وضعیت کنونی سهام کاملا منطقی است و فعلا راه گریزی از آن نخواهد بود.
منابع: تحلیل بازار، Investopedia، dailyforex، historyextra، ایسنا، مشرق نیوز، اقتصاد گردان، تجارت نیوز، دنیای اقتصاد