پس از فتح گمبرون به دست داوود خان برادر امامقلی خان (کرزن، جرج. ن، ایران و قضیه ایران، ص503) و اخراج پرتغالی‌ها در تاریخ 30 آذرماه سال 993. ش  از آن آبادی کوچک، بنیان شهر جدیدی با عنوان «بندرعباسی» گذارده شد و با انتقال کلیه فعالیت‌های تجاری از جزیره هرمز به بندرعباس (وثوقی، محمدباقر، تاریخ خلیج‌فارس و ممالک هم‌جوار، ص 278) آغازی برای شکوفایی این ناحیه و نقطه‌ی عطفی در معادلات سیاسی و اقتصادی یک قرن آتی آن منطقه به وجود آمد (همان‌جا).

  این شهر حتی پیش از خروج پرتغالی‌ها نیز دارای اهمیت تجاری بود (تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیروانی، ص 368) و بعد از تسخیر هرمز و تبدیل آن به شهری ویران، خاصیت تجاری آن دوچندان شد، به‌طوری‌که به‌عنوان جایگزین مناسب و مطمئنی جهت تداوم فعالیت‌های بازرگانی ایران با دول اروپایی شناخته می‌شد (ویلسون، سر آرنولد، تاریخ خلیج‌فارس، ترجمه محمد سعیدی، ص 127)؛ از همین رو انگلیسی‌ها که از سال 1600. م / 979. ش و با تأسیس کمپانی هند شرقی علاقه و توجه خود را به مشرق زمین و آبراه‌های آن نشان داده بودند (وثوقی، همان ، 280) ،  بر آن داشت تا با تأسیس نمایندگی آن کمپانی، تجارت خود در را ایران  بنیان‌گذارند (لوریمر، ج. ج، وقایع‌نگاری خلیج‌فارس، ص 54) ، پس از فتح هرمز و اخراج پرتغالی‌ها، انگلیسی‌ها توانستند مزایا و امتیازات گمرکی خوبی را به دست آورند (همان ، ص 57) و در سال 1623. م شعبه‌ای از شرکت خود را در بندرعباس تأسیس کنند (همان ، ص 64).

 بر همین اساس کمپانی هند شرقی هلند نیز با نام اختصاری V.O.C که سابقاً در سال 1602. م / 980. ش، تأسیس و در بندر «سورات» هند و نیز «باتاویا» (نام سابق جاکارتا) دارای مراکز سیاسی و تجاری بود، بر آن شد تا خواستار گشایش باب تجارت با ایران و ارتباط با دربار شاه‌عباس کبیر باشد که البته هدف اصلی آن‌ها رقابت با کمپانی هند شرقی انگلیس در ایران بود (فلور ، ویلم ، اولین سفرای ایران و هلند، به کوشش داروش مجلسی و حسن ابوترابیان، ص 14)؛ لذا به دستور حکمران هلندی کل «باتاویا»، «هوبرت ویسنیخ» (Hubert visnick) که دارای تجربیات فراوان در امور بازرگانی با کشورهای شرق مدیترانه بود و اطلاعات فراوانی راجع به تجارت اعراب و ایرانیان داشت را به همراه کالاهای ارزشمندی راهی ایران نمود (همان ، ص 19).

  

 (de Graaff , Isaac , Gezigt op de Stad Gamron, van de reede genomen,NL-HaNA-4.VEL-864,Nederland Nationaal Archief)

   «ویسنیخ» در 20 ژوئن سال 1623. م برابر با 30 خردادماه سال 1002. ش ، به‌وسیله‌ی کشتی «فان هوسدن» وارد جزیره هرمز شد (همان‌جا)؛ چندی بعد مرکز اصلی کمپانی هلندی را در اصفهان تأسیس و ریاست آن‌ها را به عهده گرفت و در همان سال نیز شعبه‌ای در بندرعباس تأسیس نمود تا تحت عنوان نظارت در ورود و خروج کالاها و مرکز بایگانی کمپانی فعالیت نماید (همان ، ص 21 و 22).  سپس موافقت‌نامه‌ای در بیست‌وسه ماده، بین آن کمپانی و شاه‌عباس صفوی منعقد شد که در تاریخ 21 نوامبر 1623. م / 30 آبان 1002 ، توسط شاه‌عباس تصدیق و ممهور گردید که طبق آن مجوز رفت‌وآمد و کسب و تجارت هر نوع کالایی در ایران، معافیت از پرداخت هرگونه مالیات و نیز مواردی همچون مصونیت قضایی اتباع هلندی در ایران و غیره را شامل می‌شد (همان ، ص 22 الی 27).

ادامه این مقاله را می‌توانید در شماره‌های آتی صبح ساحل بخوانید.